معرفی مختصر کتاب آشنایی مستشرقین (موسوعه المستشرقين عبدالرحمن بدوی)

عبدالرحمن بدوی از دانشمندان مصری است که در حوزه های اسلام و فلسفه و قرآن مطالعات درخور توجهی داشته است. کتاب موسوعه المستشرقین او بیش از ۲۵۰ نفر خاورشناسانی که درباره اسلام و قرآن نگارش‌هایی دارند را معرفی کرده است.

سیدمجید نبوی دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث در یادداشتی که برای ایکنا ارسال کرده، به معرفی او و کتاب موسوعه المستشرقین می‌پردازد.

زندگی نامه عبدالرحمن بدوی

عبدالرحمن بدوی در ۱۹۱۷ در روستای شرباص – دمياط مصر به دنیا آمد و در سال ۲۰۰۲ در قاهره از دنیا رفت. او یکی از اساتید برجسته فلسفه بود. از او بیش از ۱۵۰ کتاب و مقاله و نگارش وجود دارد. بدوی به زبان-های عربی، انگلیسی، اسپانیایی، فرانسوی و آلمانی می‌نوشت و به زبان یونانی و فارسی می‌توانست بخواند. در سال ۱۹۳۴ وارد دانشگاه قاهره بخش فلسفه شد و در مدت ۴ سال توانست زبان آلمانی و ایتالیایی یاد بگیرد و این یادگیری از بنیان‌هایی بود که طه حسین از اساتید قاهره قرار داده بود. در سال ۱۹۴۴ دوره دکتری در قاهره با رساله "الزمان الوجودی" به پایان رساند. بعد از دریافت مدرک دکتری در سال ۱۹۴۵ در دانشگاه فواد، مشغول به تدریس شد. در سال ۱۹۴۹ نیز در یولیو تدریس را آغاز کرد. سپس در سال ۱۹۵۰ وارد دانشگاه عین الشمس- همان ابراهیم پاشا سابق- شد و بخش فلسفه این دانشگاه را تاسیس کرد و در سال ۱۳۵۹ استاد صاحب کرسی شد. او به عنوان استاد مدعو در دانشگاه‌های زیادی مانند دانشگاه‌های لبنان، دانشگاه سوربون فرانسه، دانشگاه بنغازی لیبی و دانشگاه تهران و دانشگاه کویت فعالیت می‌کرد و درنهایت در پاریس مستقر شد. از او در مجله دانشگاه تهران نیز مقاله وجود دارد.

در سال ۲۰۰۰ کتاب خاطرات خود را در دو جلد توسط المؤسسة العربية للدراسات والنشر به چاپ رساند. بر اساس شمارش محمود أمين العالم، او نزدیک ۲۰۰ نوشته دارد برخی دیگر هم تعداد نوشته‌های اورا ۱۵۰ عدد گفته‌اند. او در سال ۲۰۰۲ در ۸۵ سالگی در قاهره دیده از جهان فرو بست.

عبدالرحمن بدوی و کتاب موسوعه المستشرقین

معرفی مختصر کتاب آشنایی با دوران های مختلف مستشرقین (موسوعه المستشرقين عبدالرحمن بدوی)

کتاب موسوعه المستشرقین

این کتاب را الموسسة الجامعية للدراسات و النشر و التوزيع لبنان-بيروت در یک جلد و در ۶۴۰ صفحه چاپ کرده است. لازم به ذکر است که آقای شکرالله خاکرند، کتاب مورد نظر را با عنوان فرهنگ کامل خاورشناسان، ترجمه و توسط دفتر تبلیغات اسلامی، مرکز انتشارات در سال ۱۳۷۴ چاپ کرده‌اند.

عبدالحمن بدوی در این کتاب بیش از ۲۵۰ نفر ازمهم‌ترین مستشرقان و متفكران غربی كه در زمینه شناخت اسلام و كشورهای اسلامی فعالیت داشته‌اند را بر اساس نام مولف و به صورت الفبا و اجمالی معرفی می‌کند. او در این کتاب سیر زندگی مستشرقان بر اساس سال و مهم‌ترین دیدگاه آنان در مورد مسلمانان و تاریخ اسلام و آموزه‌های مختلف اسلامی بیان می‌کند و در انتهای معرفی هر شخصیت، منابع انگلیسی که از آن استفاده کرده است را بیان می‌کند. بدوی مستشرقان زیادی مانند: آربری، آرنولد، ابل، لئو اشتراوس، آلار، اشنوور، پالمر، براون، برنییه، برتلس، گودلدزیهر، جولیوس، دوجا، تئودرور نولدكه، پوستل، سابدرا، شاخت، روكرت، رینو، لافونته، كولان، كاله، لویی ماسینیون، مونتانی، مورتس، مینورسكی، هورتن و برخی دیگر پرداخته است که در این نوشتار به معرفی مختصر چند نفر ازمستشرقانی که عبدالرحمن بدوی در کتاب خود معرفی کرده به صورت خلاصه می پردازیم.

آربری: او در سال ۱۹۰۵ در شهر پورتموث جنوب انگلیس متولد شد، با توجه به برتری های علمی که داشت، در دانشگاه کمبریج به او بورس اعطا شد. دکتر منس بر تحصیل زبان عربی و فارسی او را تشویق کرد. او عربی را نزد نیکلسون یاد گرفت و در سال ۱۹۳۶ از دانشگاه کمبریج مدرک دکترا را دریافت کرد او کتابهای زیادی را به انگلیسی ترجمه کرد مهمترین اثر او، ترجمه قرآن به انگلیسی است.

آرنولد (توماس ووکر): او مستشرق انگلیسی است که در سال ۱۸۶۴ متولد شد در سال ۱۸۸۲ وارد دانشگاه کمبریج شد. مطالعات شرق‌شناسی زیر نظر ادوارد بیلس کورل و ویلیام روبرتسون اسمیت، او را مجذوب خود کرد. با توجه به اهتمام او به دروس اسلامی، برای تدریس فلسفه، در دانشگاه‌های هند در سال‌های ۱۸۸۸ تا ۱۸۹۸ انتخاب شد. در سال ۱۸۹۸ استاد فلسفه دانشگاه لاهور شد. در سال ۱۹۱۷ از آرنولد برای تدریس در دانشگاه لندن دعوت شد. در سال ۱۹۲۴ کتابی با عنوان «الخلافه» نوشت که در آن تاریخ منصب خلافت را در اسلام از زمان خلفای پس از پیامبر تا آتاتورک بررسی کرده است. کتاب دیگر او عبارت است از دین اسلامی، همچنین در دایره‌المعارف اسلامی چندین مدخل به قلم او وجود دارد. سرانجام در سال ۱۹۳۰ چشم از جهان فرو بست.

اَبل: مستشرق بلژیکی تبار که در سال ۱۹۰۳ متولد شد. پس از گذراندن تحصیلات در مدرسه، وارد دانشگاه بروکسل شد و در سال ۱۹۲۴ مدرک دکتری گرفت در سال ۱۹۲۱ در بروکسل به تدریس زبان یونانی و لاتینی تا سال ۱۹۵۳ پرداخت. زمانی که دانشگاه جدید مصر در سال ۱۹۲۵ افتتاح شد او تا سال ۱۹۲۸ به تدریس زبان یونانی و لاتین مشغول شد. او درباره اختلافات عقیدتی بین مسلمانان و مسیحیان، نگارشهای قابل توجهی دارد.

لئو اشتراوس: او در سال ۱۸۹۹ در آلمان متولد شد و یهودی بود. چون نازی‌ها در سال ۱۹۳۳ به حکومت رسیدند آلمان را به مقصد آمریکا ترک کرد و در سالهای ۱۹۳۸ تا ۱۹۴۹ مشغول به تدریس شد. در سال ۱۹۴۹ استادعلوم سیاسی دانشگاه شیکاگو شد. از او کتاب‌های زیادی از جمله «نقد دین نزد اسپینوزا» و «فلسفه و شریعت (که به مقایسه نظرات فارابی و موسی بن میمون می‌پردازد)» به چاپ رسیده است سرانجام او در سال ۱۹۷۳ چشم از جهان فرو بست.

آلار: او در سال ۱۹۲۴ به دنیا آمد. اهل فرانسه و متخصص علم کلام اسلامی و مذهب اشعری بود. او لیسانس زبان عربی گرفت و به دیر یسوعیه در شمال پاریس ملحق شد. سپس به پاریس رفت و زبان عبری و سریانی را فرا گرفت. پایان نامه خود را با موضوع «مشکل صفات خدا در مذهب اشعری» در سال ۱۹۶۵ دفاع کرد.

لافونته: او در سال ۱۸۲۵ در اسپانیا به دنیا آمد و یکی از فهرست نویسان خطی زبان عربی است. در سال ۱۸۵۹ به مراکش رفت تا فهرستی از آثار خطی عربی مراکش بنویسد. در مجموعه‌ای که او نوشته است ۲۳۳ کتاب خطی عربی در موضوعات مختلف معرفی شده است.

لامنس: او مستشرق بلژیکی و متعصب و ضد اسلام است. در سال ۱۸۶۲ در بلژیک دنیا آمد. در کودکی به بیروت رفت و زندگی راهبانه خود را در سال ۱۸۷۸ آغاز کرد. در بیروت به تدریس تاریخ و جغرافیا پرداخت. وقتی لوئیس شیخو (مدیر مجله المشرق ) فوت کرد اداره مجله المشرق که مسئولیت آن را به عهده داشت را به لامنس واگذار کرد. خود او هم مجله‌ای دیگر با عنوان البشیر تاسیس کرد لامنس مقالات زیادی در این دو مجله نوشت او سرانجام در سال ۱۹۳۷ فوت کرد. بیشتر نگارش‌های او در موضوعات سیره نبوی و خلافت اموی می‌باشد.

شاخت: او مستشرق آلمانی است که در فقه اسلامی متخصص است در سال ۱۹۰۲ در آلمان متولد می شود در سال ۱۹۲۳ دکترای خود را گرفت. سپس در دانشگاه فرایبورگ مشغول به تدریس شد. در سال ۱۹۳۴ به دانشگاه مصر (قاهره کنونی)، بابت تدریس فقه، زبان عربی و سریانی دعوت شد. او به سبب حکومت نازی‌ها به آلمان نرفت و مدتی در انگلیس می‌ماند و در آنجا ازدواج می‌کند. سرانجام در سال ۱۹۶۹ از دنیا می‌رود. او استاد دانشگاه لایدن هلند می‌شود و در چاپ دوم دایره المعارف همکاری می‌کند از او نگارش‌های زیادی در زمینه کتاب‌های خطی، فقه اسلامی، کلام، تاریخ علوم و فلسفه و غیره وجود دارد.

پیشنهادهای پژوهشی

پس از بررسی کتاب موسوعه المستشرقین مشخص می شود که عبدالرحمن بدوی درباره هر کدام از مستشرقان اطلاعاتی مختصر داده و سپس منابع انگلیسی اطلاعات خود را بیان کرده است. اگر پژوهشگران به منابع انگلیسی که ذیل معرفی هر مستشرق ارایه شده، دست یابند، می‌توانند آنها را به زبان فارسی ترجمه کنند و اگر مواردی که با عقاید اسلامی تطابق نداشت به نقد و بررسی بپردازند.

همچنین آقای عبدالرحمن بدوی کتابهای زیادی از هر مستشرق معرفی می‌کند که آنها نیز ضرورت دارد ترجمه شوند و در مواردی که به اسلام، نگاه متعصبانه شده و یا با اطلاعات غلط و اسناد ضعیف سخن گفته شده، به نقد و بررسی پرداخت.

معرفی مختصر کتاب المحصل فخر رازی

کتاب المُحَصَّل؛ و هو محصل افکار المتقدمین و المتاخرین من الحکماء و المتکلمین نوشته ابو عبدالله محمد بن عمر بن حسین ؛فخر الدین رازی از عالمان قرن ششم و هفتم هجری کتابی است کلامی که با هدف ترتیب دادن مباحث و ایجاد نظمی منطقی در مطالب کلام اشعری تالیف شده است.

۱ - معرفی

فخر الدین رازی تقریبا آخرین شخصیت بزرگی است که وی را حامی کلام اشعری دانسته‌اند.

وی در کتابهای شرح اشارات ، المحصل و بسیاری از آثار کلامی - فلسفی خود به نقد ابن- سینا و دیگر مشائیان پرداخت. تلاش گسترده اما پراکنده فخر رازی به گستردگی کلام اشعری منجر شد و مطالب زیادی از نگرشهای فلسفی را در کلام اشعری وارد ساخت.

نگرش‌ها و روشهای فلسفی فخر رازی به دلیل آنکه وی کمتر نگاه اثباتی به مسائل فلسفه داشت هیچگاه به تمرکزی دست نیافت و برای تفکر کلامی وی هسته‌ای مرکزی به وجود نیاورد. تنها کتاب مهم او که می‌توان گفت با هدف ترتیب دادن مباحث کلامی و ایجاد نظمی منطقی در مطالب کلام اشعری تالیف شده، کتاب المحصل است. بررسی این کتاب میزان تاثیر آن در کتب کلامی بعدی یا تنظیم کلام اسلامی بر مبنای نگرش فلسفی را نشان می‌دهد و به ما می‌گوید که آیا چنان که برخی گمان کرده‌اند می‌توان المحصل را پایگاه کلام فلسفی دانست یا نه؟

«المحصل» چنانچه از نامش پیداست اولا ما حصل اندیشه‌های فخر رازی و ثانیا نتیجه و محصول آراء و اندیشه‌های فلاسفه و متکلمان متقدم و متاخر می‌باشد. البته بسیاری از دیدگاههایی که فخر رازی در المحصل ارائه کرده است، گذشتگان بدان پرداخته‌اند اما رازی در ایضاح و شرح و بیان آنها به نکات تازه‌ای اشاره می‌کند. این کتاب شامل فلسفه مشائی از ارسطو تا ابن سینا است و به مناقشه در واجب الوجود و ممکن الوجود بودن عالم پرداخته است.

وی در نزاع فیما بین متکلمان و فیلسوفان در اثبات وجود خداوند که گروه اول درباره آن به حدوث عالم و دسته دوم به امکان آن استناد جسته‌اند، بین این دو دیدگاه، به دیدگاه فلاسفه تمایل پیدا کرده می‌گوید: «علة الحاجة الی المؤثر لما سبق الامکان لا الحدوث».

۲ - ساختار کتاب

المحصل در چهار بخش اصلی تنظیم شده است:

بخش اول به مقدماتی چون منطق و تکلیف مؤمن و اثبات وجود خداوند می‌پردازد.

بخش دوم مشتمل بر بحث‌هایی درباره وجود و عدم،واحد و کثیر ،علت و معلول و دیگر مباحث عمومی فلسفه است.

در بخش سوم سخن از صفات الهی با استفاده از آیات قرآن کریم است.

و بخش چهارم به مباحثی از قبیل نبوت و معاد اختصاص یافته است. [۱]

۳ - شروح بر کتاب

المحصل دارای شروح متعددی است که از آن میان به معرفی چهار شرح ذیل بسنده می‌شود:
۱- شرحی ناقص بر المحصل نوشته شاگرد فخر رازی؛قطب الدین ابو اسحاق ابراهیم بن علی محمد السلمی .
۲- شرح عز الدین عبد الحمید بن هبة الله بن ابی الحدید.
۳- « تلخیص المحصل » خواجه نصیر الدین طوسی.
۴- شرح علی بن عمر بن علی الکاتب القزوینی که «المفصل فی شرح المحصل» نام دارد.

۴ - نسخه شناسی

۴.۱ - نسخ خطی
۱- نسخه کتابخانه ایاصوفیا در استانبول به شماره ب ۲۳۵۱ مربوط به سال ۶۱۶ ه. ق.
۲- نسخه دار الکتب المصریة؛ مصر به شماره ۲۶۸، مربوط به سال ۶۱۶ ه. ق.
۳- نسخه کتابخانه طوبقابی؛ استانبول به شماره ۳۱۹۹ مربوط به ۶۱۷ ه. ق.
۴- نسخه کتابخانه عاطف افندی؛ استانبول به شماره ۱۳۶۵ مربوط به ۸۸۱ ه. ق.
۵- نسخه کتابخانه کوپرلی؛ استانبول به شماره ۸۵۱ مربوط به ۶۶۴ ه. ق.
۶- نسخه کتابخانه راغب پاشا؛ استانبول به شماره ۷۹۱ مربوط به ۶۸۸ ه. ق.
و چند نسخه دیگر که دارای تفاوتهایی با یکدیگر هستند. پژوهشگر نسخه حاضر در برنامه به معرفی نسخ خطی این اثر پرداخته و مهمترین وجوه تفاوت آنها را یادآور شده است.
نسخه حاضر در برنامه با مقدمه و تحقیق آقای دکتر حسین اتای در قطع وزیری با جلد گالینگور در ۶۰۸ صفحه برای بار نخست در سال ۱۴۱۱ ه. ق/ ۱۹۹۱ م توسط انتشارات «مکتبة التراث» قاهره ؛ منتشر شده است.

۵ - پانویس

۱. المحصل‌،فخر رازی،ص۴۸۹به بعد.

۶ - منبع
نرم افزار خواجه نصیرالدین طوسی،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.

معرفی مختصر کتاب القضاء ملا علی کنی طهرانی

کتاب القضاء من کتاب تحقیق الدلائل فی شرح تلخیص المسائل قسمت «کتاب القضاء» از شرحی است که ملا علی کنی طهرانی (1220- 1306ق) بر کتاب «تلخیص المسائل» خود اوست که توسط قسمت فقه مجمع بحوث الاسلامیة منتشر شده است.

این کتاب گران‌سنگ، مفصل‌ترین اثری است که در موضوع قضا و قضاوت نگاشته شده و دربردارنده آراء برخی از فقها با موضوع قضا و قضاوت است و شیخ آقا بزرگ تهرانی آن را چنین وصف می‌کند: «این کتاب بنا بر تمام اقوال کسانی که آنها را درک کرده‌ایم از جواهر، دقیقتر و استوارتر است»[۱].

بر اهل اجتهاد و تحقیق پوشیده نیست که نگارش چنین موضوعی، به پژوهش‌های بسیار نیازمند است و این کتاب نتیجه تلاش علمی و چکیده آموزه‌هایی است که عقول فقهای شیعه در مسائل این کتاب بدان رسیده است[۲].

این اثر، جامع تمام مباحث قضایی و دربردارنده موضوعاتی اعم از معنای قضا و قضاوت، احکام قضا، وجوب قضاوت، شروط قاضی، راه‌های ثبوت ولایت بر قضا، آداب قضاوت، ارتزاق قاضی، طرق و راه‌های اثبات دعوا، صدور حکم و کیفیت آن، شهود و بینه، اقرار، قسم، قضاوت بر غایب و… است[۳].

این اثر از دیدگاه صاحب‌نظران یکی از بهترین متون فقهی در موضوع قضاوت و قضا است و مؤلف این کتاب از رجال فقهی و علمی و تحصیل کرده حوزه علمیه نجف و از شاگردان برجسته فقیه بزرگ صاحب جواهر است که پس از برگشتن به تهران از جایگاه ممتاز و مرجعیت علمی- سیاسی و اجتماعی در زمان حکومت قاجار برخوردار بود[۴].

مطالب کتاب، در پنج جلد تنظیم شده و مباحث، با مقدمه مفصلی از محقق آغاز گردیده که در آن، ضمن تشریح معنای فقه و ادوار مختلف آن از عصر غیبت و پس از آن و نیز وضعیت فقه و اصول در قرن سیزدهم هجری، به شرح حال و ترجمه مفصل شارح، پرداخته شده و اطلاعای پیرامون مشایخ وی، تشیع در ایران در عصر او، شاگردان، آثار علمی، وفات و مدفن او، در اختیار خواننده قرار گرفته است[۵].

پانویس
ر.ک: بی‌نام
همان
همان
همان
مقدمه، ص7- 83
منابع مقاله
مقدمه کتاب.
بی‌نام، «تازه‌های نشر؛ جلد سوم مفصل‌ترین کتاب در موضوع «قضا و قضاوت» منتشر شد»، برگرفته از سایت شبکه اجتهاد، انتشار در 2 آبان 1398.
تازه‌های نشر؛جلد سوم مفصل‌ترین کتاب در موضوع «قضا و قضاوت» منتشر شد، خبرگزاری ایکنا، تاریخ انتشار ۰۴ آبان ۱۳۹۸

دانلود کتاب القواعد الفقهية آية اللّه السيّد محمّد حسن البجنوردي

دانلود کتاب القواعد الفقهية آية اللّه السيّد محمّد حسن البجنوردي

دوره 7 جلدی

https://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=19110&lang=fa

معرفی المعجم فی فقه لغة القرآن و سرّ بلاغته بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی

المعجم فی فقه لغة القرآن و سرّ بلاغته، دایرةالمعارفی (در حال حاضر) 50 جلدی دربارۀ لغات قرآن کریم و حاصل تلاش چندین ساله‌ی مرحوم آیت‌الله واعظ‌ زاده خراسانی و جمعی از همکاران ایشان می‌باشد که به زبان عربی نگاشته شده است.

تدوین کتاب‌هایی در زمینه‌ی توضیح لغات قرآن مجید، یکی از تلاش‌های مسلمانان در تاریخ اسلام است و سابقه‌ی آن به قرن اول هجری می‌رسد. می‌توان گفت جدیدترین و جامع‌ترین کتاب‌ها در زمینۀ شرح لغات قرآن کریم، کتاب «المعجم فی فقه لغة القرآن و سرّ بلاغته» است.

معرفی المعجم فی فقه لغة القرآن و سرّ بلاغته بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی

مؤلف در این کتاب، لغات قرآن را به ترتیب حروف الفبا چینش کرده و شرح هر لغت را در چهار بخش ارائه می‌دهد؛ ابتدا توضیحی کوتاه پیرامون ساختار لغت و تعداد کاربرد آن در سوره‌های مختلف قرآن گزارش می‌کند، سپس معنای واژه در منابع لغوی - به ترتیب تاریخ تألیف - ارزیابی می‌شود. بعد از آن، نظرات مفسران گوناگون -از صدر اسلام تا زمان معاصر - دربارۀ آن واژه آورده می‌شود و سپس از وجۀ ادبی به تحلیل واژه و ریشه‌شناسی آن و تبیین معنای حقیقی و مجازی آن می‌پردازد و در بخش آخر که مهم‌ترین بخش است، کاربردهای قرآنی آن واژه بر اساس تدبر و تحلیل اطلاعات توسط نویسنده به خواننده ارائه می‌شود.

بدین‌سان پژوهنده‌ی قرآنی پس از اطلاعات لغوی، تفسیری و ادبی که به‌دست می‌آورد، اولاً از مراجعه به سایر کتاب‌های لغت بی‌نیاز می‌شود و ثانیاً با بهره‌وری از تحلیل مؤلفان در کتاب، می‌تواند معنایی دقیق از واژه کسب کند و در راه تدبر قرآنی از آن سود ببرد.

در واقع این کتاب فراتر از یک کتاب لغت و به‌ نوعی مجموعه‌ای از معارف قرآنی است. لذا به همین سبب عنوان «الموسوعة القرآنیّة الکبرى» به پیشنهاد حضرت آیت‌الله خامنه‌ای حفظه الله به عنوان آن افزوده شده است. این کتاب در 50 جلد توسط بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی چاپ و منتشر شده و جلدهای بعدی نیز به عون الله در دست کار و چاپ قرار خواهد گرفت.

معرفی کتاب الجمان في تشبيهات القرآن عبدالله بن محمد ابن ناقیا

الجمان في تشبيهات القرآن، تألیف عبدالله بن محمد ابن ناقیا، نخستين كتابى است كه تشبيهات قرآن كريم را مورد بررسى قرار مى‌دهد.در اين كتاب تشبيهات آمده در 36 سوره قرآن كريم از جمله نحل، كهف، انبياء، حج، نور، صافات، حشر، مرسلات و فيل استقصا شده است. روش و اسلوب مؤلف در بيان تشبيه آيه چنين است كه نخست آيه‌اى را مطرح مى‌كند و برحسب مورد به شرح و توضيح برخى كلمات و لغات آن از نظر معنى و اعراب و احيانا اشتقاق و قرائت مى‌پردازد و سپس اشاره‌اى اجمالى به معناى آن مى‌كند.آنگاه تشبيهات شاعران نامى و مشهور عرب را در موضوع تشبيه آن آيه نقل مى‌كند و بدون اينكه غالباً خود در اين باب نظرى اظهار دارد، خواننده را به قضاوت مى‌طلبد.در ميان شاعران قديم و محدّث و مولّد، وى بيش از همه از ذو الرّمة، أعشى، امرؤا القيس، ابن المعتزّ و نابغۀ ذبيانى در موضوع تشبيه آيات قرآنى سخن به ميان آورده و شعر ايشان را به عنوان بهترين شاهد آن تشبيهات نقل كرده و شأن تشبيه آيات قرآن را از مقايسه با آنها منزّه و مبرّا دانسته است.

معرفی کتاب الجمان في تشبيهات القرآن عبدالله بن محمد ابن ناقیا

اشعارى كه ابن ناقيا در موضوعات مختلف مختلف تشبيه آورده بالغ بر هزار و صد بيت از شاعران مختلف است كه مصححان محترم «الجمان» وجوه اختلاف آنها را در ذيل از منابع مختلف نقل كرده‌اند.

معرفى مؤلف

ابوالقاسم عبداللّه (/عبدالباقى) بن محمد بغدادى (410-485 ق) شاعر، اديب، لغوى و قرآن‌پژوه و شاگرد ابواسحاق شيرازى است.او شاعرى ظرافت‌پيشه و صاحب طبعى روان و اهل طنز و فكاهه بود و آثار منظوم و منثور طنزآميز و نيز اثرى به نام مقامات از او باقى مانده است.مقام دانش وى از آثارش، مانند كتاب مقامات او، و كتاب الجمان و تشبيهات القرآن آشكار مى‌شود.از روايت‌هایى كه در كتاب الجمان بيان داشته روشن مى‌شود كه وى نخست نزد پدرش كه راوى شعر و ناقل اخبار بوده به تحصيل پرداخته است.او علم و ادب را از كسانى چون تنوخى، ابن نقور، العشارى، ابن مقتدر و مخرّمى شنيد و كسانى چون عبدالوهاب اغاطى، محمد بن ناصر، ذهلى و غيره از او روايت كرده‌اند.

برخى آثار او عبارتند از: كتاب ملح الممالحة، شرح كتاب الفصيح ثعلب، مختصر الاغانى، ديوان رسائل، اغانى المحدثين، الجمان في تشبيهات القرآن، مقامات أدبيه و...

انگیزه تأليف

هدف و انگیزه اصلى ابن ناقيا از تأليف «الجمان» اثبات تفوق و علوّ كلام الهى تا سرحد اعجاز به‌گونه‌ایست كه هيچ مخلوقى نتواند با آن برابرى كند و هنگامى كه آدمى در مقام مقايسه كلام حق و كلام خلق برآيد به اين نتيجه برسد كه راهى به مقايسه بين آن دو كلام نيست و بى‌اختيار به عجز خود از آوردن مثل كلام خدا در قرآن كريم اعتراف كند.

ويژگى

اين كتاب مرجع مهمى در بررسى تفسير قرآن و بلاغت عربى و ادب بلندپايه مى‌باشد و منبع جالبى است كه آدمى با خواندن آن جوّى معنوى را احساس مى‌كند كه آيات كتاب حكيم آن را منعكس مى‌نمايد و درمى‌يابد كه در آستانه ادبى جاويد قرار گرفته كه با تمام سربلندى و عزت در طول تاريخ مبارز مى‌طلبد.و شايد اين كتاب نقطه عطف تازه‌اى براى بررسیهاى قرآنى جديد و بحث‌هاى بلاغى بديع باشد.

ساختار

سخن مترجم، مقدمه مصححان دربارۀ معناى تشبيه و اهميت بررسى آن، معناى لغوى تشبيه و معناى اصطلاحى آن، کتاب‌هاى تأليف شده در موضوع تشبيه، شرح‌حال«ابن ناقيا»، تأليفات ابن ناقيا و...در آغاز اين اثر آمده است.سپس مقدمه‌اى كوتاه از مؤلف آن يعنى ابن ناقيا آمده و پس از آن تشبيهات موجود در برخى سوره‌هاى قرآنى مورد بررسى قرار گرفته است.

در پایان در بخش ملحقات ترجمه آياتى از قرآن كريم كه در متن «الجمان» نقل شده، ترجمه احاديث، روايات، امثال و عبارتهاى منقول در مقدمه مصححان و متن «الجمان» ترجمۀ اشعار عربى مقدمه مصححان، ترجمه اشعار متن، ترجمۀ اشعار و عبارتهاى عربى در پاورقى‌ها، منابع و مآخذ تصحيح «الجمان»، منابع و مآخذ ترجمه «الجمان»، فهرست قافيه‌هاى اشعار، نامهاى اشخاص و فرقه‌ها و قبيله‌ها، مكانها و بناهاى تاريخى و فهرست نامهاى ستارگان و اصطلاحات نجومى آمده است.

نسخه‌شناسى

اين كتاب با تصحيح دكتر احمد مطلوب و خانم دكتر خديجه حديثى به زبان عربى از سوى وزارة الثقافة و الارشاد در سال 1968‌م در 448 صفحه منتشر شده است.نسخه موجود در برنامه ترجمۀ تحقيق‌شدۀ اين اثر است كه توسط دكتر سيد‌ ‎على مير لوحى و با همكارى بنياد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى در قطع وزيرى با جلد شوميز در 581 صفحه براى اولین‌بار در سال 1374 شمسى به چاپ رسيده است.

منابع مقاله


بهاء‌الدين خرمشاهى، دانشنامه قرآن، ج اول، ص848

مقدمه مترجم و مصححان كتاب

معرفی کتاب تفسیر کشف القناع قرآنی شهید قاضی سید نورالله شوشتری

مجموعه پنج‌جلدی تفسیر کشف القناع قرآنی شهید قاضی سید نورالله شوشتری (شهید ثالث) موسوم به «سلسله التراث التفسیری للشهید قاضی نورالله التستری»

یکی از پژوهشگران دینی و تدوین‌کننده این اثر فاخر در حاشیه این آیین که در سالن شیخ طوسی (ره) نمایندگی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در قم ترتیب یافته بود در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا، اظهار داشت: مجموع آثار این شهید و عالم بزرگوار در رابطه با آیه‌های قرآنی در سه زمینه می‌باشد.

معرفی کتاب تفسیر کشف القناع قرآنی شهید قاضی سید نورالله شوشتری

حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدجواد محمودی بیان داشت: بخشی در خصوص آیات الاحکام و بخشی نیز تفسیرهای مستقلی از آیه‌های متعدد و قسمتی هم شامل حواشی صورت گرفته بر تفاسیر دیگر مفسران قرآنی است.

وی یادآور شد: حجم عمده‌ای از این تعداد جلد کتاب، حواشی بر تفسیر بیضاوی است.

وی افزود: دو اثر آن رساله قرآنی مشتمل بر تفسیر آیه غار است که از شاهکارهای قاضی نورالله به شمار می‌آید.

وی افزود: این شهید همچنین تفسیر آیه ۱۸ سوره مبارک آل‌عمران که معروف به آیه عدل و توحید است و یک مبحث کلامی بین شیعیان و گروه معتزله و جریان‌های کلامی اهل سنت می‌باشد، را پاسخ داده است.

محمودی گفت: معتزله بر اساس تفسیری که از آیه مذکور دارند بر خلاف شیعیان عدل را جزو صفات الهی نمی‌دانند ولی قاضی نورالله خیلی عالمانه حقانیت نظریه تشیع را اثبات کرده است.

وی در پاسخ به سوالی در خصوص مدت‌زمان به کار گرفته‌شده برای تدوین این مجموعه ارزشمند قرآنی گفت: برخی از آن‌ها مانند دو رساله مذکور حدود ۱۲ سال پیش کارشده و در مجموعه رساله‌های قرآنی چاپ شد، ولی حاشیه بر تفسیر بیضاوی کار جدیدی است و برای نخستین بار چاپ می‌شود که برای آن 6 سال زمان صرف شده است.

وی با یادآوری اینکه این اقدام علمی در ابتدا به همت دفتر آیت‌الله سیستانی از مراجع تقلید انجام، ولی کار به بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی واگذار شد، بیان کرد: تاکنون همایش‌هایی در هند و محل مقبره آن شهید و همچنین در زادگاهش در شوشتر برای تجلیل از مقام شامخ او برگزارشده است.

معرفی کتاب تفسیر کشف القناع قرآنی شهید قاضی سید نورالله شوشتری

سید نورالله حسینی شوشتری یا مرعشی معروف به قاضی نورالله شوشتری فقیه، اصولی، متکلم، محدّث و شاعر شیعه عهد صفویه‌ بود که در سال ۹۵۶ قمری در شوشتر از شهرهای خوزستان به دنیا آمد.

شوشتری تألیفات بسیاری ازجمله احقاق الحق و ازهاق الباطل و مجالس المؤمنین را دارد.

او قاضی القضاة هند بود و بر اساس مذاهب چهارگانه اهل سنت فتوا می‌داد، اما سرانجام با بدگویی بدخواهان، به‌فرمان جهانگیرشاه به مرگ محکوم شد و در سال ۱۰۱۹‌ قمری به قتل رسید. وی در آگرای هند، مدفون است و به شهید ثالث معروف می‌باشد.

معرفی کتاب شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه (جعفر شریعتمداری)

شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، از آثار آقای جعفر شریعتمداری است که به‌صورت غالب از کتاب «تفسیر نمونه» نوشته آیت‌ الله ناصر مکارم شیرازی و همکارانش اقتباس کرده و در مواردی نیز معانی برخی از لغات را خودش به آن افزوده و البته این افزودگی‌ها را مشخص کرده است.

نویسنده در این اثر، معانی و کاربردهای متعدد برخی از مهم‌ترین واژه‌های گوناگون قرآن کریم را توضیح داده است. او با کسب اجازه از آیت‌الله مکارم شیرازی و با تشویق و تأیید ایشان کتاب حاضر را فراهم آورده و نگارش کتاب را از سال 1367ش، آغاز کرده و در سال 1375ش، به پایان برده است. در این اثر در مجموع، معانی هزارها واژه قرآنی توضیح داده شده است.

معرفی کتاب شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه (جعفر شریعتمداری)

ساختار

کتاب حاضر، از مقدمه‌ نویسنده و مقدمه مدیر گروه قرآن بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی و مقدمه دوم نویسنده تحت عنوان «نکاتی درباره نظم و ترتیب کتاب» و متن اصلی کتاب (شامل چهار جلد، به ترتیب حروف الفبا: ‌»الف - ‌خ»؛ «‌د - ‌ض»؛ «‌ط - ‌ق» و ‌»ک - ‌ی») تشکیل شده است.

زبان و ادبیات کتاب، زبان فارسی به‌صورت روان و رسای امروزی است. روش نویسنده، تحلیل معناشناختی و کاربردی لغات قرآن کریم با استفاده از شیوه مقایسه موارد استعمال واژه‌های مهمّ در آیات الهی و همراه با ذکر متن آیات است.

گزارش محتوا

درباره محتوای این اثر چند نکته گفتنی است:

نویسنده در مقدمه‌اش – که در تاریخ زمستان 1370ش، در مشهد نوشته - ‌تأکید کرده است که: «... تفسیر نمونه که در بین فارسی‌زبانان از مقبولیت عالی برخوردار است و بیشتر نیازهای قرآنی مسلمانان امروز را برآورده می‌کند، ضمن تفسیر آیات، به شرح و تفسیر لغات قرآن نیز پرداخته تا آنجا که توانسته است خواننده علاقه‌مند را تا حدّی از مراجعه به منابع و مآخذ دیگر بی‌نیاز سازد؛ اما چون شرح و تفسیر این‌گونه واژه‌ها به مقتضای آیات، به‌طور پراکنده در بین مجلدات مختلف این تفسیر آمده است و رجوع و دست‌یافتن به آنها برای علاقه‌مندان به‌آسانی میسر نیست، مؤلف بر آن شد تا تمام واژه‌هایی را که در سرتاسر آن از آنها سخن به میان آمده است به ترتیب خاصی جمع‌آوری کند و با رعایت تلخیص (در پاره‌ای موارد) و هماهنگ ساختن عبارات، ضمن ریشه‌یابی و تعیین مادّه هریک از لغات و نیز فهرست‌بندی و تنظیم آنها به ترتیب الفبایی در اختیار خوانندگان قرار دهد. مطالب تفسیر نمونه در عین پرباری با قلمی روان نگارش یافته است و شرح و تفسیر لغات آن نیز از سادگی و درعین‌حال از عمق و دقت خاصّی برخوردار است. انگیزه مؤلف این است که بتواند با استخراج و تنظیم لغات از این تفسیر، ضمن مراجعه به منابع دیگر تا حدّی نیاز مراجعه‌کنندگان، به‌ویژه دانشجویان و پژوهشگران را در فهم معنی لغات قرآن برآورده سازد؛ به‌طوری‌که امید است این کتاب به‌عنوان «واژه‌نامه‌ای مستقلّ و مستند» در کنار تفسیر نمونه و دیگر تفاسیر قرآن، مورد استفاده همگان قرار گیرد...»[۱].

در مقدمه مدیر گروه قرآن بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی آمده است:... «از امتیازات تفسیر نمونه، سادگی و روانی، خلاصه‌نویسی، توجه به مشکلات روز و شبهات نسل جوان است. امتیاز دیگر آن، شرح لغات قرآن با استفاده از آرا و نظرات مفسران و صاحب‌نظران در فنّ مفردات القرآن است. کتاب شرح و تفسیر لغات قرآن اثر آقای جعفر شریعتمداری، در حقیقت ارزش لغوی تفسیر نمونه را که یکی از معدود آثار و تألیفات و کارهای دسته‌جمعی زمان ماست، روشن نموده است...»[۲].

نویسنده در مورد «بلعم باعورا» چنین نوشته است: «نام این شخص صریحاً در آیات ذکر نشده است، بلکه قرآن (در سوره اعراف، آیه 175 و 176) سخن از یک عالم و دانشمند می‌گوید که نخست در مسیر حقّ بود، آن‌چنان‌که هیچ‌کس فکر نمی‌کرد روزی منحرف شود، اما سرانجام دنیاپرستی و پیروی از هوای نفس چنان به سقوطش کشانید که در صف گمراهان و پیروان شیطان قرار گرفت؛ ولی از بسیاری از روایات و کلمات مفسران استفاده می‌شود که منظور از این شخص، مردی به نام بلعم باعورا بوده است که در عصر موسی(ع) زندگی می‌کرد و از دانشمندان و علمای مشهور بنی‌اسرائیل محسوب می‌‌شد و حتی موسی(ع) از وجود او به‌عنوان یک مبلغ نیرومند استفاده می‌کرد و کارش در این راه آن‌قدر بالا گرفت که دعایش در پیشگاه خدا به اجابت می‌رسید، ولی بر اثر تمایل به فرعون و وعد و وعیدهای او از راه حقّ منحرف شد و همه مقامات خود را از دست داد، تا آنجا که در صف مخالفان موسی(ع) قرار گرفت...»[۳].

نویسنده در مورد شعائر چنین نوشته است: «جمع «شعیره» به معنی «علامت و نشانه» است؛ بنابراین «شعائر الله» به معنی «نشانه‌های پروردگار» است؛ یعنی علامت‌هایی که انسان را به یاد خدا می‌اندازد و خاطره‌ای از خاطرات مقدس را در نظرها تجدید می‌کند. این واژه معمولاً در مراسم حجّ (مناسک و برنامه‌های آن) که مسلمانان موظفند احترام همه آنها را نگاه دارند، به کار رفته است و...»[۴].

نویسنده در مورد کلمه «علق» چنین نوشته است: «در اصل به معنی چسبیدن به چیزی است، ولذا به خون بسته و همچنین به زالو که برای مکیدن خون به بدن می‌چسبد، «علق» گفته می‌شود و از آنجا که نطفه بعد از گذراندن دوران نخستین در عالم جنین، به شکل قطعه خون بسته چسبنده‌ای درمی‌آید که در ظاهر بسیار کم‌ارزش است، مبدأ آفرینش انسان را در این آیه همین موجود ناچیز می‌شمرد، تا قدرت‌نمایی عظیم پروردگار روشن شود که از موجودی چنان بی‌ارزش، مخلوقی چنین پرارزش آفریده است»[۵].

نویسنده در مورد کلمه «مقیل» یادآور شده است: «بر وزن «خلیل»، اسم مکان به معنی «محلّ استراحت در «نیمروز» است و از «قیلوله» به معنی خواب نیمروز گرفته شده است؛ بنابراین جای خواب وسط روز را «مقیل» گویند...»[۶].

نویسنده در مورد «يسرنا» که در سوره قمر آیه 17 و 32 آمده، نوشته است: «در اصل از ماده یُسر (بر وزن قفل) و یَسر (بر وزن عصر)، به معنی آسانی و رفاه و آسایش است (در مقابل عُسر به معنی تنگی و دشواری). آیه مورد بحث می‌گوید: ما قرآن را برای تذکر آسان ساختیم: «وَ لَقَدْ يسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكر». آری این قرآن هیچ پیچیدگی ندارد و شرایط تأثیر در آن جمع است. الفاظش شیرین و جذاب، تعبیراتش زنده و پرمعنا، انذارها و بشارت‌هایش صریح و گویا، داستان‌هایش واقعی و پرمحتوا، دلایش قویّ و محکم، منطقش شیوا و متین، خلاصه آنچه لازمه تأثیرگذاردن یک سخن است در آن جمع است و به همین دلیل هر زمان دل‌های آماده با آن تماس یابد، به‌آسانی مجذوب آن می‌شود»[۷].

وضعیت کتاب

برای کتاب حاضر، متأسفانه هیچ فهرستی، حتی فهرست مطالب و لغات و فهرست منابع تنظیم نشده است و با تأسف از فهرست‌های فنی (شامل آیات، احادیث، کتب، اشعار و...) نیز خبری نیست.

این کتاب، به‌صورت مستند تنظیم شده است و نویسنده ارجاعاتش را به‌صورت پاورقی آورده است. این پاورقی‌ها استنادی و ارجاعی است و در آنها گاه شماره و نام و نشان آیات و سوره‌ها آمده[۸] و گاه معنای واژه‌ای و یا آمار و تعداد کاربرد کلمه‌ای در قرآن کریم ذکر شده[۹] و یا متن و ترجمه فارسی آیه‌ای همراه با نام سوره و شماره آیه نوشته شده[۱۰].

پانویس

ر.ک: مقدمه نویسنده، ج1، ص‌5-‌7

ر.ک: مقدمه مدیر گروه قرآن بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ج1، ص12

ر.ک: متن کتاب، ج1، ص‌236

ر.ک: همان، ج2، ص‌501

ر.ک: همان، ج3، ص215

ر.ک: همان، ص813

ر.ک: همان، ج4، ص761-762

ر.ک: همان، ج1، ص21، پاورقی 1-6 و...

ر.ک: همان، ص404 و...

ر.ک: همان، ص403-404 و...

معرفی کتاب حکمت تفاوت تعابیر در آیات مشابه قرآن کریم زهره اهوارکی

آیات مشابه، آیاتی است که موضوعی را با الفاظ و تعابیر مشابه بیان می کند، لیکن از نظر چینش و گزینش الفاظ دارای تفاوتهایی است. تقدیم و تأخیر، حذف و اضافه، اختلاف در فواصل آیات،اختلاف در نقل، حرف و کلمه مهمترین تفاوت هایی است که در این دسته آیات به چشم می خورد. هدف این پژوهش، کشف حکمت این تفاوتهاست تا گوشه ای از واژه گزینی قرآن نمایان شود. بر اساس این پژوهش دو عامل سیاق معنوی و سیاق لفظی مهمترین عواملی است که در اسلوب این آیات اثر گذار بوده است. اهمیت سیاق و هماهنگی هر آیه با آیات قبل و بعدش به حدی است که نمی توان آیت مشابه را جایگزین هم کرد. هرگونه تغییری در کلمات از فصاحت و بلاغت کلام می کاهد.

معرفی کتاب حکمت تفاوت تعابیر در آیات مشابه قرآن کریم زهره اهوارکی

اثر حاضر برای بیان این حقایق در دو فصل تنظیم شده است:

در فصل اول کلیات بحث و نیز مسائلی مقدماتی در زمینة آیات مشابه مطرح شده است. سیر تدوین علم آیات مشابه، اقسام این آیات و اختلاف در نام گذاری علم آیات مشابه از جمله مباحث این فصل است.

فصل دوم با عنوان آیات مشابه و علل تفاوت الفاظ آن به بررسی حکمت اختلاف تعابیر این دسته آیات اختصاص یافته است. در این فصل ‎۳۲۱ مجموعه از آیات مشابه که جمعا بالغ بر ‎۸۲۵ آیه است تحلیل و بررسی شده است. روش اتخاذ در اریة آیات روش ترتیبی است، به نحوی که مباحث از سورة بقره آغاز شده و تا پایان قرآن ادامه می یاد

معرفی ترجمه تأويل مشكل القرآن

ترجمه تأويل مشكل القرآن به قلم محمدحسن بحری بیناباج، ترجمه فارسی یکی از آثار ابن قتیبه دینوری (متوفی 276ق) است. این کتاب، ترجمه نسخه‌ای است که در سال 1393ق با تحقیق نویسنده مصری «سید احمد صقر» با مقدمه‌ای مفصل در شرح‌حال و معرفی آثار ابن قتیبه منتشر شده است. از این اثر نسخه دیگری نیز با تحقیق ابراهیم شمس‌الدین در سال 1423ق با مقدمه مختصری منتشر شده است.

پیش‌ازاین درباره مناسب برای «تأويل مشكل القرآن» تهیه شده است؛ لذا در این نوشتار به مطالبی درباره ترجمه اشاره می‌شود.

کتاب با مقدمه مترجم آغاز شده است. وی در مقدمه که در سال 1383ش از نوشتن آن فارغ شده، نکاتی را متذکر شده است:

در این ترجمه با عنایت کامل، امانت، شیوایی و روانی بیان نیز موردتوجه بوده است، لذا در مواردی که احساس کردیم به سبب رعایت امانت، مطلب واضح و روشن نیست، در پاورقی توضیح داده‌ایم.

توضیحات شارح محترم به همان شکل اصلی، در پاورقی ترجمه شده و منابع و مآخذ عیناً آمده است.
مطالب و توضیحات اضافی، با علامت «م» یا «مترجم» مشخص شده است.

ترجمه عباراتی که اصل عربی آن‌ها به‌حسب اقتضای مطلب باید در متن آورده می‌شد، در پاورقی آمده است.
فهرست‌هایی که در پایان ترجمه آمده است عیناً همان فهرست‌هایی اصل کتاب است که شارح محترم استخراج کرده‌اند[۱]. ‌

پس از مقدمه مترجم، مقدمه مفصل دیگری به قلم سید احمد صقر ارائه شده که بیش از 80 صفحه از کتاب را پوشش داده است. این مقدمه در نسخه عربی که با تحقیق و حواشی ابراهیم شمس‌الدین منتشر شده نیامده است. در مقدمه صقر، زندگی‌نامه ابن قتیبه دینوری و آثارش به‌تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است. ذکر دیدگاه‌های نوزده تن از دانشمندان پیشین درباره این شخصیت نیز از دیگر مباحث مقدمه است. صقر در بخشی از مقدمه با اشاره به دفاع ابن قتیبه بر ضد تمایلات شک فلسفی که در قرن سوم خودنمایی می‌کرده، درباره کتاب چنین می‌نویسد: کتاب تأویل مشکل القرآن ثمره طیبه‌اى از جمله ثمرات این دفاع با ارزش است که ابن قتیبه شجاعتش را در مبارزه علیه شک و تردید فلسفى نشان داد. تردیدهاى فراوانى که در پیرامون قرآن پیدا شده بود و بدگویی‌ها و افترائاتى که به‌سوى آن سرازیر گشته بود او را به وحشت انداخت و بیم از آن داشت که پایان این کار براى جوانان کم‌تجربه زیان ببار آورد، ازاین‌رو خویشتن را -براى از بین بردن آن شکوک و شبهات و بیان کردن کجی‌هاى آن و رد مکر آن‌ها به خودشان- به خطر انداخت. بیان رسا و محکم او که با ممارست و سخت‌کوشى بدان دست یافته بود و همچنین توانایى بر نقد علمى و معارف و آگاهی‌هاى کامل و احاطه بر مدارک و مآخذ و نیز وسعت اندیشه وى که بر ادبیات، فرهنگ و تمدن «فارسى و عربى» اثر گذاشت، همه عواملى است که او را در این امر یارى کرد[۲]. ‌

وی همچنین به سه نسخه مورد استفاده در تحقیق و تصحیح آن اشاره کرده و ادامه داده است: محققاً در شرحى که براى این کتاب نوشتم نسبت به استخراج ابیات آن اصرار ورزیدم و سعى کردم مأخذ دقیق آن را از کتب ادب و تفسیر معرفى و برحسب ضرورت بحث، آراى گوناگون را نقل و به آنچه نقل نکردم، اشاره کنم و قصد من در این کار، محکم ساختن نظریه‌اى یا توهین گفتارى، یا تفصیل مجملى و یا توضیح مبهمى و یا اشاره به منشأ اندیشه‌اى و یا اتفاق خاطرى است تا کسى که این کتاب را مطالعه مى‌کند به بیان ابن قتیبه درباره مشکلات قرآن آگاهى و اعتماد کامل حاصل کند و بر شناخت مسائلى که ابن قتیبه عرضه کرده احاطه پیدا کند و بر تمام آراء و نظریه‌ها در مورد موضوعات مختلف تسلّط‍ یابد[۳]. ‌

ناسخ کتاب، پس از فراغت از نگارش نسخه‌ای از کتاب در سال 532ق، چنین نوشته است: «در پایان کتاب المشکل تفسیر برخى از احادیث و امثله‌اى که در آن آمده بود یافتم و آن را به کتاب ملحق کردم». این بخش در پایان نسخه عربی تحقیق ابراهیم شمس‌الدین بدون عنوان و بدون این‌که در فهرست انتهای کتاب به آن اشاره شود آمده است. مترجم در انتهای ترجمه اثر آن را با عنوان «اضافات و ملحقات» آورده است.[۴]. ‌


پانویس
ر.ک: سخن مترجم، ص6
ر.ک: پیشگفتار، ص83
ر.ک: همان، ص91
ر.ک: متن کتاب، ص671؛ دینوری، ابن قتیبه، ص303
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.
دینوری، ابن قتیبه، تأویل مشکل القرآن، تحقیق ابراهیم شمس‌الدین، بیروت، دارالکتب العلمیة، الطبعة الاولی، 1423ق.

معرفی کتاب بررسی صحت و اعتبار روایات تفسیر منسوب به امام عسکری ع دكتر سيده فاطمه هاشمی

بررسی صحت و اعتبار روایات تفسیر منسوب به امام عسکری علیه‌السلام توسط دكتر سيده فاطمه هاشمى در سال 1381ش به زبان فارسی تأليف شده است. در انگيزه تألیف و به عنوان مقدمه مى‌آيد: شيعه معتقد است كه فهم كلام وحى و و قوف بر دقائق آيات قرآن كريم جز با تمسك به حاملان و ورثه‌ى حقيقى قرآن يعنى اهل‌بيت پيامبر(ع) و سنّت آنان كه مكمّل سنت نبوى است ميسر نمى‌گردد، تفسير منسوب به امام عسکرى(ع) يكى از تفاسير مأثور برجاى مانده از قرن سوم هجرى است كه شامل تفسير سوره حمد و سوره بقره تا آيه 282 مى‌باشد. مأثور از پيامبر(ع) و اهل‌بيت عليهم‌السلام است و يكى از منابع مهم شيعه محسوب مى‌شود.

معرفی کتاب بررسی صحت و اعتبار روایات تفسیر منسوب به امام عسکری ع دكتر سيده فاطمه هاشمی

عمده‌ترين منابعى كه به نقد و بررسى سندى يا محتوايى اين تفسير پرداخته‌اند سيزده مورد مى‌باشد كه از جمله آنها، محدث نورى در خاتمه‌ى مستدرك الوسائل، ابوالحسن اشعرى در حاشيه تفسير مجمع البيان، آیت‌الله خويى در معجم رجال الحديث و....

آنچه مهم است اين مسئله است كه بايد انتساب و صحت و اعتبار اين تفسير معلوم گردد تا مورد عمل و احتجاج قرار گيرد.

ادامه نوشته

معرفی کتاب رسالة المحكم و المتشابة سید مرتضی علم‌الهدی (برگرفته از تفسیر نعمانی)

رسالة المحكم و المتشابة، از جمله آثار منسوب به سید مرتضی علم‌الهدی (متوفی 436ق) است. این رساله برگرفته از تفسیر نعمانی نوشته محمد بن ابراهیم بن جعفر نعمانی از اعلام قرن چهارم هجری و بزرگان شیعه امامیه است. اهمیت کتاب بدین جهت است که تفسیر نعمانی مفقود شده است. مقدمه و تحقیق اثر به قلم سید عبدالحسین غریفی بهبهانی است.

ساختار

در ابتدای اثر، مقدمه‌ای تحقیقی درباره نعمانی و سید مرتضی و آثار هریک ارائه شده است. پس از آن مقدمه مؤلف و مباحث مختلف بدون تبویب و فصل‌بندی و حتی عنوان‌بندی ارائه شده است. محقق اثر با تفکیک مطالب، عناوینی را در کروشه ذکر کرده است.

معرفی کتاب رسالة المحكم و المتشابة سید مرتضی علم‌الهدی (برگرفته از تفسیر نعمانی)

گزارش محتوا

محقق اثر در مقدمه‌اش بر کتاب، فهم تمام قرآن مجید را برای مسلمین و حتی برای عرب فصیح خالص نیز دشوار می‌داند و این به دلیل عظمت آیات و معناهایی است که در تفسیر آنها و کشف مشکلاتشان به قرآن ناطق، یعنی رسول اکرم(ص)، احتیاج است. رسول‌الله(ص) پس از خود قرآن‌های ناطقی را قرار داد تا آنچه را امت پس از او در آن اختلاف می‌کنند، تبیین نمایند[۱].

ادامه نوشته

معرفی کتاب تعلیم القرآن فی السیره النبویه محسن رجبی قدسی / مهدی غفاری / حسین مرادی

عنوان: تعلیم القرآن فی السیره النبویه

پدیدآور: رجبی قدسی، محسن/ غفاری، مهدی / مرادی، حسین

مترجم: عبدالحسین انصاری/ عبدالله شهود

موضوع: قرآن

معرفی کتاب تعلیم القرآن فی السیره النبویه محسن رجبی قدسی / مهدی غفاری / حسین مرادی

آموزش قرآن در سیره نبوی، طرحی است روزآمد با آرایه‏ ای نوین و جان‏مایه‏ ای کهن که آرمان و فراخوان آن بازنگری در روش‏ های تعلیم و ترویج قرآن کریم در جوانان اسلامی است. این طرح، اسوه حسنه برای مسلمانان جهان در امور مربوط به قرآن کریم خواهد بود؛ زیرا تمام جزئیات مربوط به روش ‏ها و شیوه ‏های تعلیم، ترویج و تبلیغ قرآن کریم در بیان قرآن، و قول، فعل و تقریر رسول خدا، ائمه طاهرین، بزرگان صحابه و بهترین تابعین به ‏طور کامل بیان و تبیین شده است و تمامی آن جزئیات، همراه با دیدگاه ‏ها و توضیحات روشن‏گر و راهگشای مفسّران و محدّثان، محفوظ مانده و به دست ما رسیده است و همچنان قابل به‌‏کارگیری و مطابق با معیارهای عقلی، مبانی علمی و مورد تأیید متخصصان حوزه‏های مختلف دانش بشری است. آموزش زبان قرآن، برای گروه‏ های سنّی مختلف و بی‏سواد و باسواد و برای اهل همه زبان ‏ها و همه خط ‏ها و همه نژادها در سراسر جهان یکسان، آسان و دل ‏پذیر است.

معرفی کتاب بررسی و نقد تداخل آیات مکی و مدنی دکتر قاسم فائز

بررسی و نقد تداخل آیات مکی و مدنی

نویسنده: فائز، قاسم

ویراستار:نظری‌پور، محمود

ناشر: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی

سال انتشار: 1395


موضوع کتاب

تفسیر

قرآن - سوره‌ها و آیه‌ها

قرآن - سوره‌ها و آیه‌ها - ترتیب نزول

قرآن - شان نزول


چکیده کتاب

شناخت سوره‌ها و آیه‌های مکی و مدنی یکی از موضوع‌های مهم در علوم قرآنی است که در فهم متن قرآن تأثیری بسزا دارد. بااین‌حال، معیار ثابتی در بازشناسی این دو وجود ندارد و بیشترین دلیل در‌این‌باره روایت‌هاست. افزون بر این، وجود آیه‌های مکی در سوره‌های مدنی و به‌عکس، کاوشی بیشتر در این زمینه را می‌طلبد. کتاب حاضر با چنین هدفی نگاشته شده و مؤلف پس از تبیین معیارهای شناخت سوره‌های مکی و مدنی، به بررسی تداخل آیه‌های مکی در سوره‌های مدنی و به‌عکس پرداخته است.

معرفی کتاب آشنايى با علوم قرآنى محمد مهدى ركنى يزدى

آشنايى با علوم قرآنى تألیف دکتر محمد مهدى ركنى يزدى پيرامون برخى از مسائل علوم قرآنى نوشته شده است و از آنجا كه کتاب برای دانشجویان دانشگاه‌ها تهيه شده مطالب آن به صورت خلاصه و گذرا بيان شده و از همین جهت نام آن آشنايى با علوم قرآن گذاشته شده است.

ساختار

وى مطالب را در یک پیشگفتار[۱] و ده فصل ارائه نموده است، کتاب علاوه بر داشتن نمایه آیات[۲]، کسان و جایها[۳]، دارای فهرست موضوعی[۴] و کتابنامه[۵] است که صفحات پایانی این کتاب را تشکیل می‌دهد.

معرفی کتاب آشنايى با علوم قرآنى محمد مهدى ركنى يزدى

گزارش محتوا

در پیشگفتار کتاب به بررسی تاریخ قرآن، علوم قرآنی و نیز ضرورت شناخت قرآن پرداخته است.[۶] در فصل اول پيرامون معناى وحى و تفاوت آن با الهام سخن گفته[۷]، در فصل دوم نزول قرآن را در دو بحث:اسباب نزول و گستردگى معنى آيات قرآن بررسى كرده است[۸]. در فصل سوم دربارۀ قرائت قرآن و قاريان مشهور بحث نموده[۹] آنگاه عوامل اختلاف قرائت‌هارا بيان و در ادامه آداب تلاوت قرائت قرآن را ذكر مى‌كند. مسالۀ کتابت قرآن را در فصل چهارم مورد بررسى قرار داده[۱۰] و در این رابطه ابتدا وضعيت خط در عربستان تجزيه و تحليل شده، سپس نوشت افزارهایى را كه در آن زمان بر روى آن کتابت می‌كردند نام مى‌برد، و در ادامه كاتبان وحى در زمان پيامبر(ص) را نام برده و شخصيت‌هایى كه داراى مصحف مى‌باشند معرفى و پيرامون مصحف آنها نكاتى را متذكر مى‌شود در پایان این فصل‌ سرگذشت مصحف عثمانى كه معروف به مصحف امام است بيان شده است[۱۱]. در فصل پنجم دربارۀ متواتر بودن قرآن[۱۲] و در فصل ششم اسامى و اوصاف آن را توضيح مى‌دهد[۱۳]. در فصل هفتم مسالۀ ترتيب آيات و سوره‌ها را بحث مى‌كند كه آيا این دو توقيفى هستند و يا اينكه به اجتهاد صحابه انجام شده است[۱۴]. در فصل هشتم، موضوع محكم و متشابه را با استفاده از آيات قرآنى بيان مى‌كند و پس از تعريف محكم و متشابه، فايدۀ وجود آيات متشابه را ذكر نموده است. از آنجا كه قرآن نيازمند به تفسير مى‌باشد[۱۵] در فصل نهم ضرورت آن مورد بحث قرار گرفته و وضعيت آن را در برخى از زمانها بررسى و بعضى از تفاسير را همراه با روش آن معرفى مى‌كند[۱۶]. در فصل آخر (فصل دهم) به مسالۀ اعجاز قرآن پرداخته و برخى از وجوه اعجاز قرآن همچون فصاحت و بلاغت، اشارات علمى، اعجاز عددى...مورد بحث قرار گرفته است[۱۷].

ادامه نوشته

معرفی مختصر کتاب دانش رجال الحدیث محمّدحسن ربانی بیرجندی

دانش رجال الحدیث، نوشته حدیث‌شناس و رجالی معاصر، محمّدحسن ربانی بیرجندی (متولد 1343ش)، چگونگی پیدایش و گسترش این علم (شناسایی راویان احادیث) را از آغاز تاکنون شرح می‌دهد و برخی از قواعد (مانند قاعده اجماع) و اصطلاحات آن را می‌شناساند. این اثر و 3 کتاب دیگر نویسنده به نام‌های سبک‌شناسی دانش رجال الحدیث و مناهج الفقهاء في علم الرجال و دورها في الفقه و شناسایی معجم رجال الحدیث هم‌سو و مکمل یکدیگرند.

هدف

نویسنده، هدفش را از نگارش این اثر، بیان سیر تطور علم رجال و بررسی پاره‌ای از قواعد و اصطلاحات آن دانسته و افزوده است: این کتاب می‌تواند به‌عنوان مأخذی دانشگاهی استفاده شود[۱]‏.

معرفی مختصر کتاب دانش رجال الحدیث محمّدحسن ربانی بیرجندی

ساختار و محتوا

کتاب حاضر از یک مقدمه، 4 بخش و یک خاتمه به‌ترتیب ذیل تشکیل شده است: مقدمه: اهمیت و هدف علم رجال حدیث، ارتباط این علم و علم درایه، غریب الحدیث، فقه الحدیث و ناسخ و منسوخ.

کتاب‌شناسی دانش رجال تا سال 1000ق (6 فصل).
کتاب‌شناسی علم رجال در چهارصد ساله اخیر (8 فصل).
توثیق و تضعیف راوی (6 فصل).
بررسی قواعد عامّ توثیق (10 فصل).
خاتمه: معرفی جوامع روایی متقدمین (کتب اربعه).

انتقاد روش‌شناختی

نویسنده باآنکه کتاب حاضر را شایسته استفاده در مجامع دانشگاهی شمرده، ولی کمتر از ابزارهای کمک‌آموزشی بهره برده است؛ به‌عنوان مثال، در سراسر کتاب، استفاده از جدول و نمودار و آمار مشاهده نمی‌شود. همچنین مناسب است که در کتاب‌های آموزشی، خلاصه و نتایج مباحث هر فصل و دست‌کم نتیجه‌گیری نهایی کتاب، مشخص شود، ولی در این اثر به این مسئله توجهی نشده است؛ جز در اندک مواردی مانند بحث تعریف علم رجال و بیان تعریف‌های گوناگون[۲].

تقویت قدرت نقادی

یکی از امتیازهای کتاب حاضر، تلاش آگاهانه نویسنده در جهت خوانش انتقادی مباحث رجالی و ارتقای توانایی انتقاد علمی در مخاطبان است؛ به‌عنوان مثال، محمّدحسن ربانی بیرجندی در فصلی جداگانه، «دلالت یا عدم دلالت نقل بنوفضّال از راویان را بر وثاقت راوی» و معنای روایت «خُذُوا ما رَوَوا و ذَرُوا ما رَأَوا» را از دیدگاه شیخ انصاری و آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی توضیح داده است[۳].

نمونه مطالب

حاصل تعریف‌های گذشته را با این عبارت می‌توان بیان کرد: علم رجال، علمی است که به بررسی راویان سلسله سند حدیث می‌پردازد، از جهت اثبات وثاقت او یا اثبات قدح و ضعف او که در اعتبار سند حدیث دخالت دارد[۴].

از مهم‌ترین دلایل توجه به علم رجال که اخباریین نیز ناگزیر به آن توجه کرده و سراسر کتاب «الحدائق الناضرة» بحرانی - از برجسته‌ترین اخباریین - از آن موج می‌زند، استفاده در باب تنازع بین دو دسته اخبار متنازع می‌باشد. یکی از راه‌های رفع تعارض روایات، مراجعه به اخباری است که به «اخبار علاجیه» مشهور گشته‌اند؛ از جمله این اخبار، «مقبوله عمر بن حنظله» است که در این مقام وارد شده است[۵].

کتاب استبصار چون پس از تهذيب الأحكام نگاشته شده است، از اتقان و دقت بیشتری برخوردار است و به این جهت نوعاً در مقام تصحیح سند و متن، عبارت استبصار دقیق‌تر است و ازاین‌رو در بسیاری موارد از مقایسه بین سند تهذيب الأحام و اسناد کتاب استبصار می‌توان حقیقت را یافت؛ همان طور که مرحوم آیت‌الله خویی در کتاب معجم رجال الحديث از همین وسیله کمک جسته است[۶].

پانویس

1 ر.ک: مقدمه کتاب، ص11
2 ر.ک: متن کتاب، ص17
3 ر.ک: همان، ص330-336
4 ر.ک: همان، ص17
5 ر.ک: همان، ص21
6 ر.ک: همان، ص386

معرفی مختصر کتاب أصول الرجال للمستوی الأول سید محمدجواد شبیرى زنجانی

أصول الرجال للمستوی الأول، نوشته متخصص علم رجال، سید محمدجواد شبیرى زنجانی (متولد 1345ش)، دانش شناخت راویان احادیث را در سطح اولین دوره آشنایی با علم رجال، آموزش می‌دهد و مهم‌ترین مباحث آن را با بیان مثال‌های کاربردی می‌شناساند.

معرفی مختصر کتاب أصول الرجال للمستوی الأول سید محمدجواد شبیرى زنجانی

هدف و روش

نویسنده، با تأکید بر اینکه این اثر را 20 سال قبل (1419ق) نوشتم، افزوده است: آن را بازنگری کردم و برخی از اشتباهاتش را تصحیح کردم و به چاپ‌های جدید منابع ارجاع دادم؛ مانند کتاب فهرست كتب الشيعة و أصولهم و أسماء المصنفين و أصحاب الأصول با تحقیق سید عبدالعزیز طباطبایى و رجال الطوسي با تحقیق جواد قیومی اصفهانی[۱]‏.

ادامه نوشته

معرفی کتاب أصول علم الرجال بين النظرية و التطبيق محمدعلى على‌صالح معلم

أصول علم الرجال بين النظرية و التطبيق، در كليات علم رجال، تقريرات درس شيخ مسلم داورى است كه توسط محمدعلى على‌صالح معلم، تأليف و تحقيق شده است.

کتاب به زبان عربى و مقدمه آن در سال 1416ق، نوشته شده است.

معرفی کتاب أصول علم الرجال بين النظرية و التطبيق محمدعلى على‌صالح معلم

ساختار

کتاب با تمهيدى از مؤلف آغاز و مطالب در یک مقدمه، چهار فصل و خاتمه، تنظيم شده است.

در سلسله درس‌هاى مطرح‌شده در این کتاب، راویان و کتاب‌هاى روايى معتبر و شناخته‌شده شيعه، به بحث و بررسى رجالى گذاشته شده و نویسنده با دقت بسيار، به تضعيف و توثيق راویان احاديث آنان و آن کتاب‌ها پرداخته است. وى در مباحث خود، به نظريات عالمان گذشته در این باره اشاره كرده و نظريات آنان را در برخى موارد، تأييد و در برخى ديگر، رد كرده است.[۱]

گزارش محتوا

در تمهيد، ضمن بيان اهمیت علم رجال و ضرورت آن.[۲]، به ویژگى‌ها و امتيازات اثر حاضر، اشاره شده است.[۳]

در مقدمه، با اشاره به اينكه عادتا در هر علمى، ابتدا به تعريف و بررسى موضوع و غايت آن پرداخته شده و سپس، از مباحث مربوط به آن علم، سخن گفته مى‌شود، ابتدا به تعريف علم رجال پرداخته شده و سپس، موضوع و غايت آن، مورد بررسى قرار گرفته است.[۴]در ادامه مقدمه، به بررسى مناط در حجيت قول رجالى پرداخته شده.[۵] و به سؤالات زير، پاسخ داده شده است:

- آيا انضمام حصول ظن شخصى به قول راوى لازم است يا وثاقت وى كفايت مى‌كند؟؛

- شهادت رجالى از باب اخبار از حس مى‌باشد يا از باب اجتهاد و حدس؟؛

- آيا توثيقات عامه، مانند توثيقات خاصه بوده يا با آن متفاوت است؟.[۶]

از آنجايى كه بنا بر نظر مشهور اخباریون و بيشتر مجتهدين، روايات كتب اربعه صحيح و قابل اعتماد مى‌باشد، نویسنده در فصل اول، به بررسى صحت روايات «الکافی» تأليف شيخ كلينى، «من‌ لا‌يحضره‌ الفقيه» اثر شيخ صدوق و «الاستبصار» و «التهذيب» نوشته شيخ طوسى پرداخته و طرق مختلف تصحيح روايات این كتب را، به بحث گذاشته است.[۷]

در فصل دوم، به تحقيق و معرفى كتب روايى ديگرى پرداخته شده كه مى‌توان صحت روايات آن‌ها را اثبات و به احاديث آن، اعتماد نمود. این كتب، عبارتند از: «مستطرفات السرائر» محمد بن ادريس حلى؛ «نوادر الحكمة» محمد بن احمد بن يحيى؛ «دعائم الإسلام» قاضى ابوحنيفه نعمان بن ابى‌عبدالله محمد بن منصور تمیمى؛ «فلاح السائل و نجاح المائل» على بن طاووس حلى؛ «تفسير» على بن ابراهیم قمى؛ «كامل الزيارات» ابوالقاسم جعفر بن محمد بن جعفر بن موسى بن قولویه؛ «المقنع» شيخ صدوق؛ «بشارة المصطفى لشيعة المرتضى» عمادالدين محمد بن ابى‌القاسم محمد بن على طبرى؛ «المزار الکبير» شيخ محمد بن مشهدى؛ «المصباح» شيخ تقى‌الدين ابراهیم كفعمى؛ «الاحتجاج» شيخ طبرسى و «عوالي اللئالي» محمد بن ابى‌جمهور احسائى.[۸]

فصل سوم، داراى دو مقام است. در مقام اول، روايت از دو جهت زير، مورد بحث قرار گرفته است:

الف)- طرق تحمل روايت: نویسنده، اقسام متصور تحمل روايت را در هشت قسمت توضيح داده است. این اقسام عبارتند از: سماع؛ قرائت؛ اجازه؛ مناوله؛ اعلام؛ کتابت؛ وصيت و وجاده.[۹]

ب)- کیفیت نقل روايت: نویسنده در شش قسم، به تشريح کیفیت نقل روايت پرداخته است كه عبارتند از: کتاب يا اصل، نسخه، رسائل، مسائل، نوادر و روايات.[۱۰]

در مقام دوم، در دو مبحث زير، به تحقيق پيرامون كتب و اصولى پرداخته شده است كه مرجع و مستند فقيه در مراجعه به روايات بوده و صاحب «وسائل الشيعة» و «مستدرك الوسائل» اقدام به جمع‌آورى آنها نموده‌اند:

در مبحث اول، به دنبال بررسى مصادر کتاب «وسائل الشيعة» اثر حر عاملى، ابتدا به این نكته اشاره شده است كه ايشان، مصادر کتاب خود را به سه قسمت (كتبى كه مباشرتا از آن نقل كرده است، كتبى كه با واسطه از آن نقل كرده و كتبى كه به آنها استناد كرده، ولى به اسم آن، تصريح نشده است) تقسيم كرده و سپس هفتاد کتاب از مصادر ايشان، معرفى گرديده است. در انتها، ضمن اعتباربخشى به تمام این مصادر، هفت کتاب از میان آن‌ها، برگزيده شده و به‌صورت مفصل، تحقيق و بررسى شده است. این هفت کتاب عبارتند از: «تحف العقول (حسن زاده)»؛ «کتاب سليم بن قيس»؛ «طب الأئمة(ع)»؛ «صحيفة الرضا عليه‌السلام»؛ «تفسير الإمام الحسن العسكري(ع)»؛ «کتاب الغارات» و «تفسير» فرات كوفى.[۱۱]

ادامه نوشته

سخنان دکتر مهدوی راد دربارهٔ کتاب محمد بن عیسی بن عبید در آیینه پنج گفتار

حوزه عضو هیئت‌ علمی دانشگاه تهران گفت: کتاب «محمد بن عیسی بن عبید در آیینه پنج گفتار» بسیار پربار و بامحتوا است که نشان می‌دهد که تحقیقات زیادی از سوی نویسنده صورت‌گرفته است.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حجت‌ الاسلام و المسلمین محمدعلی مهدوی‌راد شامگاه پنج‌شنبه در آیین رونمایی از کتاب «محمد بن عیسی بن عبید در آیینه پنج گفتار» که در سالن اجتماعات مجتمع ناشران در قم برگزار شد، اظهار داشت: این کتاب بسیار پربار و بامحتوا است و باید بگویم نویسنده کتاب آقای سید علیرضا حسینی شیرازی وارد مباحثی شده‌اند که تاکنون کمتر به آن پرداخته شده است.

وی با بیان این که این کتاب همه مؤلفه‌ها را دارد، ابراز داشت: کتاب «محمد بن عیسی بن عبید در آیینه پنج گفتار» دارای ویژگی‌ها و مؤلفه‌هایی مبنایی است که از یک اثر علمی و پژوهشی انتظار می‌رود.

استاد حوزه و دانشگاه افزود: هر تحقیق دو مرحله گردآوری و داوری دارد که باید موردتوجه قرار بگیرد.

کتاب «محمد بن عیسی بن عبید در آیینه پنج گفتار» بسیار پربار و بامحتوا است

وی به آسیب‌شناسی تحقیق پرداخت و گفت: جزیره‌ای فکرکردن آفت کارها و پژوهش‌های تحقیقی است که نویسندگان باید به این مهم توجه داشته باشند.

معرفی کتاب «وجوه القرآن» اسماعیل بن احمد حیری نیشابوری

وجوه القرآن اثر اسماعیل بن احمد حیری نیشابوری، کتابی است پیرامون فهم معانی واژه‌های قرآن كه به زبان عربی و در قرن پنجم هجری نوشته شده است.

ساختار

کتاب با سه مقدمه از ناشر، محقق و مؤلف آغاز شده و مطالب کتاب دربردارنده مجموعا شش‌صد و سیزده واژه از واژگان قرآنی است که به ترتیب حروف الفبا در بیست‌وهشت کتاب و هر کتاب در چند باب مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

معرفی کتاب «وجوه القرآن» اسماعیل بن احمد حیری نیشابوری

گزارش محتوا

در مقدمه ناشر، ابتدا به تعریف مختصر علم وجوه القرآن پرداخته شده و سپس، به موضوع و اهمیت کتاب، اشاره شده است[۱].

ادامه نوشته

معرفی کتاب معجزه بزرگ شیخ محمد ابو زهره ترجمه محمود ذبیحی

کتاب معجزه بزرگ، پژوهشی در علوم قرآنی تالیف شیخ محمد ابو زهره ترجمه محمود ذبیحی است. معجزه بزرگ پژوهشی در علوم قرآنی

۱ - معرفی کتاب

کتاب معجزه بزرگ پژوهشی در علوم قرآنی، پیرامون برخی از مسائل علوم قرآن نوشته شده است مؤلف که از دانشمندان و قرآن پژوهان معاصر و دارای تالیفات فراوانی می‌باشد در این کتاب مساله معجزه بودن قرآن را مطرح و به همین مناسبت و برای اثبات اعجاز قرآن، مطالبی را بیان نموده است وی در بخش اول نزول تدریجی قرآن و حکمت‌های مربوط به آن با استفاده از آیات قرآنی را توضیح داده است. در بخش دوم (که مهمترین و مفصل‌ترین بخش کتاب می‌باشد) مساله اعجاز قرآن را مطرح و ابعاد آن را بررسی نموده است. در بخش سوم برخی از علوم بحث شده در قرآن را همچون علم توحید و نبوت، معجزات پیامبران، روز قیامت و... با استفاده از آیات توضیح داده است در بخش چهارم درباره تفسیر قرآن و در بخش پنجم خواندن قرآن به صورت غنا را بررسی نموده تفاوت بین تغنی و غنا را ذکر نموده است. با توجه به ویژگیهای کتاب مخصوصا بخش دوم که در آن مساله اعجاز قرآن را از زوایای مختلف مورد بررسی نموده، کتاب در این بخش می‌تواند منبع مناسبی برای قرآن پژوهان باشد. تذکر: بخش سوم که عنوان علوم قرآن دارد مربوط به علوم قرآن اصطلاحی نمی‌باشد.

ادامه نوشته

نام کامل سید مرتضی (ابوالقاسم علی بن حسین بن موسی مشهور به سیدمرتضی علم‌الهدی)

نام کامل سید مرتضی (ابوالقاسم علی بن حسین بن موسی مشهور به سیدمرتضی علم‌الهدی)

ابوالقاسم علی بن حسین بن موسی مشهور به سید مرتضی علم‌الهدی (۳۵۵هـ. / ۹۶۵ م. – ۴۳۶هـ. / ۱۰۴۴ م)، از فقیهان شیعه دوازده امامی بود. او برادر سید رضی (گرد آورندهٔ نهج‌البلاغه) و از شاگردان شیخ مفید و شیخ صدوق بوده‌است.[۱] وی در بغداد (عراق) متولد شد و در همان شهر درگذشت. پیکر او در کربلا و در کنار مزار حسین بن علی دفن شده‌است.[۲]

داستان آغاز تحصیل

شیعیان گویند شیخ مفید در رؤیا دید که فاطمه زهرا، حسنین (حسن و حسین) را پیش او آورده و می‌گوید: «یا شَیخ عَلِّمهُما الفقه» (به ایشان فقه آموز). فردای آن شب، فاطمه، مادر سید مرتضی و سید رضی، دو پسر خود را که در آن موقع خردسال بوده‌اند، پیش شیخ مفید آورد. فاطمه مادر کودکان، همان عبارت مذکور در رؤیا را به زبان آورده و گفت:

«ای شیخ، ایشان پسران من هستند. این‌ها را نزد شما آورده‌ام که فقه تعلیم آنها دهی.».[۳]

استاد های دیگر او عبارت‌اند از:

ابومحمد هارون، فرزند موسی تلعکبری (متوفی ۳۸۰ ه‍.ق)، محمد صدوق (متوفی ۳۸۱ ه‍.ق)، حسین بن علی بن بابویه برادر صدوق، احمد بن علی بن سعید کوفی، محمد بن عمران کاتب مرزبانی، ابویحیی ابن نباته، ابوالحسن علی بن محمد کاتب، ابوالقاسم عبدالله بن عثمان بن یحیی، احمد بن سهل دیباجی.[۴]

شاگردان

شیخ طوسی، قاضی ابن براج، ابوالصلاح حلبی، ابوالفتح کراجکی، سلار دیلمی و چندی دیگر را در حوزه درسی خود آموزش داد.

او علوم متنوعی تدریس می‌کرد و هر یک از شاگردان او شهریهٔ معینی داشته‌اند، چنان‌که شیخ طوسی ماهی دوازده دینار اشرفی (طلای هجده عیار) و قاضی ابن‌براج ماهی هشت دینار و دیگر طلاب را فراخور حال خود شهریه می‌داده‌است.

لقب علم‌الهدیٰ

خوانساری می‌نویسد ابوسعید محمد بن حسین وزیر القادر بالله (خلافت ۳۸۱–۴۲۲) در سال ۴۲۰ بیمار شد. شبی در خواب دید که علی بن ابی‌طالب به او می‌گوید: «به علم‌الهدی بگو برای تو دعا کند تا از بیماری بهبود یابی.» وزیر گفت: «ای امیرالمؤمنین، علم‌الهدیٰ کیست؟» گفت: «علی بن حسین موسوی است.» چون از خواب برخاست، نامه‌ای به سید مرتضیٰ نوشت که برای او دعا کند و در آن نامه او را علم‌الهدیٰ (پرچم هدایت) خواند. سید مرتضی در ابتدا از قبول این لقب امتناع می‌ورزید تا آن که خلیفه پیام فرستاد که شایسته‌است لقبی که جدت داده‌است را بپذیری و امتناع نکنی. القادر بالله حکم رسمی کرد که همه از دیوان‌سالاران دربار گرفته تا عامهٔ مردم او را با این لقب بخوانند و این‌گونه او ملقب به «علم الهدی» گردید و تا قبل از ایشان هیچ عالم شیعی، ملقب به این لقب نبوده‌است.[۵]

آثار

الذریعة الی اصول الشریعة
الانتصار
الناصریات
الشافی فی الامامه
انقاذ البشر
المحکم و المتشابه
تنزیه الانبیاء
الاصول الاعتقادیة
الولایة عن الجائر یا الولایة من قبل الظالمین
المقنع فی الغیبه
المسائل الرسیة الاولی
المسائل الرسیة الثانیة
مسألة فی الاعتراض علی من یثبت قدم الاجسام
ابطال العمل بخبر الآحاد
مقدمة فی الاصول
العدد یا الرد علی اصحاب العدد
مسألة وجیزة فی الغیبة
المسائل التبانیات
دیوان المرتضی[۶]

فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی

هنگامی که حکومت در سال ۲۷۹ هجری قمری به معتضد عباسی واگذار شد، موضوع احترام به علویان و تعیین سرپرست برای سادات مطرح شد؛ از همین روی سید مرتضی پس از درگذشت برادرش سید رضی در سال ۴۰۶ ق، به درخواست حکومت عباسیان مسئولیت نقابت یعنی سرپرستی سادات آن شهر، امارت حج و نظارت بر دیوان مظالم را به عهده گرفت.[۷]

در نگاه دیگران

مهارت علمی او در فقه، کلام و ادبیات زبانزد بود. او مدت سی سال امیر حج و حرمین و نقیب الاشراف و قاضی‌القضات و مرجع شکایت‌های مردم بود. علامه حلی در کتاب «خلاصه» دربارهٔ او گوید:

«علم الهدی رکن امامیه و معلم ایشان بوده و مصنفات او تا زمان حاضر که ۶۹۳ هجرت می‌باشد، محل استفاده آن فرقه حقه می‌باشند.»[۸]

عزالدین احمد بن مقبل گوید:

«اگر کسی سوگند یاد کند که علم‌الهدی در علوم غربیه داناتر از خود عرب بوده، دروغ نگفته و گناهی نکرده‌است.»[۹]

ابن خلکان، یکی از مورخان اهل سنت دربارهٔ او می‌گوید:

«فضائل وی بسیار و تالیفات او در دین و احکام مسلمین شاهد صادق است بر این که شاخهٔ آن شجره بوده و از اهل آن خانواده جلیل است.»

ابن اثیر در کامل التواریخ، یافعی در مرآة الجنان، سیوطی در طبقات، خطیب بغدادی در تاریخ بغداد و ابن کثیر شامی و دیگران، همگی از سید مرتضی با بهترین عبارت‌ها یاد کرده‌اند و علم و فضیلت و دانش او را ستوده‌اند.

یکی از استادان ادبیات مصر[چه کسی؟] می‌گوید: «من از کتاب غرر الحکم و دررالحکم سید مرتضی مسائلی را استفاده کردم که در هیچ‌یک ازکتاب‌های دیگر به دست نیاورده‌ام.»[۱۰][۱۱]

منابع

آشنایی با علوم اسلامی، ص 299.

ریحانة الادب، ج ۴، ص ۱۹۰- رجال نجاشی، ص ۲۶۱، کد معرفی ۶۴۸. علاوه بر منابع فوق می‌توان به «ادب المرتضی» تألیف عبدالرزاق، و معجم‌المؤلفین، تألیف عمر رضاکحاله، ج ۷ مراجعه نمود. او در یکی از خانواده‌های سادات بغداد به دنیا آمد. نام اصلی‌اش علی بود که فرزند حسین، فرزند موسی، فرزند محمد، فرزند موسی، فرزند ابراهیم، فرزند موسی بن جعفر است. «علم الهدی»، «ذو الثمانین»، «ذو المجدین» و «شریف مرتضی» از القابش است.

ریحانة الادب، ج 4، ص 185.
«سید مرتضی علم الهدی». ویکی فقه.
خوانساری، روضات، ص 575
«فهرست آثار سید مرتضی». ویکی شیعه. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۵.
هادی کاوندی (۲۳ خرداد ۱۳۸۵). «افکار و احوال و آثار سید مرتضی».
ریحانة الادب، ج 4، ص۱۸۳ تا۱۹۰، چاپ دوم، کتابفروشی خیام، تبریز، چاپ شفق
مجله مکتب اسلام، سال اول، شماره 4.
ریحانة الادب، ج 4، ص 184.
«نام سیّد مرتضی علم الهدی در فهرست مشاهیر سازمان یونسکو قرار گرفت». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۴ خرداد ۱۳۹۴.

معرفی کتاب الموضح عن جهة اعجاز القرآن

معرفی کتاب الموضح عن جهة اعجاز القرآن

کتاب تألیف سید مرتضی و به تحقیق محمدرضا انصاری قمی نگاشته شده و درباره مسأله اعجاز از مباحث علوم قرآنی است.

۱ - معرفی کتاب

مؤلف کتاب الشریف المرتضی، علی بن الحسین الموسوی و محقق آن محمد رضا انصاری قمی این کتاب پیرامون یکی از مباحث علوم قرآن یعنی مساله «اعجاز» نوشته شده است. مؤلف که از ستارگان درخشان عالم تشیع می‌باشد و از بزرگان مکتب به شمار می‌رود در این کتاب مساله اعجاز قرآن را به روشی غیر از روش معمول بیان کرده است. وی از طریق قول به «صرفه» سعی نموده تحدی قرآن با عربها را از این جهت بحث نماید که خداوند قدرت علمی و بیانی را از عربهای آن زمان سلب نموده، بدین معنا که هرگاه آنها قصد آوردن مثل قرآن را می‌کردند، قدرت از آنها سلب می‌شد و آنها از قصد خود منصرف می‌شدند. سید مرتضی برای تشریح دیدگاه خود لازم می‌دید که این موضوع را به صورت مستقل و همراه با ادله مربوطه بیان نماید لذا تصمیم به تالیف این کتاب نموده که خلاصه مباحث آن به قرار زیر می‌باشد:

ادامه نوشته

دکتر سید مجید نبوی (ویژگی‌های ناقدان کتاب)

ویژگی‌هایی که ناقدان کتاب باید داشته باشند

سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- سیدمجید نبوی: نقد کتاب، یک روش علمی است که پژوهشگران، در تمامی رشته‌های دانشگاهی، از این روش علمی برای بیان نکات نقادانه و علمی خود پیرامون یک کتاب استفاده می‌کنند و مراد از ناقد کتاب یا منتقد کتاب، کسی است که به مطالعه و نقد کتاب‌ها پرداخته و در مورد آنها نظر می‌دهد و نتیجه مطالعات خود را در رسانه‌های مختلف، مانند مجله‌ها و روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها و غیره منتشر می‌کند. هدف از نقد کتاب، کمک به خوانندگان در انتخاب کتاب‌های مناسب و ارائه اطلاعات مفید در مورد کتاب‌های مختلف و ویرایش کتاب برای چاپ‌های بعدی است.

اما سوال مهمی که درباره ناقد مطرح است، این است که ناقد کتاب باید چه خصوصیاتی داشته باشد؟ آیا هر کسی می‌تواند به نقد یک کتاب بپردازد یا خیر؟

به طور کلی باید گفت که ناقد کتاب برای نقد کتاب، نیاز به ویژگی‌های خاصی دارد. این ویژگی‌ها و خصوصیات به ناقد کمک می‌کنند تا نقدهای خوب و قابل اعتماد و مفیدی ارائه دهد. در ادامه به برخی از مهمترین ویژگی‌ها و خصوصیات ناقد کتاب اشاره می‌شود:

1- دانش و تخصص در زمینه موضوع کتاب: ناقد کتاب باید دارای دانش و تخصص کافی در زمینه موضوع کتاب باشد. این دانش به او کمک می‌کند تا مطالب کتاب را عمیق‌تر و با نگاهی تخصصی، بررسی و تحلیل کند و نظرات مفید و ارزشمندی را ارائه دهد.

2- توانایی تحلیل متن و ارائه دیدگاه انتقادی: ناقد کتاب باید توانایی تحلیل متن کتاب و ارائه انتقادهای سازنده را داشته باشد. او باید بتواند ایده‌ها، اجزاء مختلف کتاب، و مسائل مورد بررسی را به دقت بررسی، تحلیل و نقد کند.

3- خلاقیت و نوآوری: خصوصیت خلاقیت و نوآوری به ناقد کمک می‌کند تا به دیدگاه‌ها و نقدهای جدیدی در مورد کتاب‌ها دست یابد. ناقد با خلاقیت و نوآوری می‌تواند رویکردهای نوینی به نقد کتاب‌ها ارائه دهد تا کتاب‌ها در انتشار ویراست‌های بعدی خود، غنی‌تر و قوی‌تر منتشر شوند.

4- توانمندی در مهارت نوشتاری و انتقال موثر افکار: ناقد باید توانایی نوشتاری بالا داشته باشد تا بتواند افکار و نقدهای خود را به شیوه‌ای روان و مفهومی به خوانندگان ارائه دهد. به عبارت دیگر ناقد باید نویسنده خوب و توانمندی باشد و مهارتهای نویسندگی را خوب آموخته باشد تا بتواند نقد خوبی ارائه دهد.

5- مطالعات علمی متنوع: ناقد کتاب باید کتب و مقالات مختلف در زمینه‌های متنوع را مطالعه کرده باشد تا بتواند مقایسه‌های دقیق و جامعی ارائه دهد و به نقدهای خود، مطالب متنوع علمی و جدیدی بیافزاید.

6- بی‌طرفی و عدم تعصب: ناقد کتاب باید بی‌طرف و بدون تعصب به ارزیابی کتاب‌ها بپردازد و نباید تحت تأثیر عوامل شخصی یا افکار خود و دیگران قرار گیرد.

7- متعهد به اصول اخلاقی: ناقد کتاب باید به اصول اخلاقی و اصول نقد علمی پایبند باشد و از انتقادهای بی‌ارتباط و توهین‌آمیز خودداری کند.

8- توانایی و امکان استفاده از پایگاه داده و منابع مناسب: برای تحلیل دقیق کتاب‌ها، ناقد باید به پایگاه داده و منابع مناسب مکتوب و آنلاین دسترسی داشته باشد تا بتواند نقدهای خود را بر اساس داده‌ها و اطلاعات متقن و دقیق ارائه دهد.

به طور کلی باید گفت که ناقد کتاب باید توانایی تحلیل، انتقاد سازنده، و ارائه دیدگاه‌های موثر در مورد کتب مختلف را داشته باشد و به عنوان یک واسطه بین نویسندگان و خوانندگان عمل کند و به ارتقاء فهم عمومی و کیفی کمک کند. برای اینکه بدانیم یک آیا ناقد کتاب، ویژگی‌های ناقد خوب را داشته یا نه؟ می‌توانیم سوالات زیر را درباره ناقد و نقد او مطرح کنیم تا او و عملکردش را به طور دقیق ارزیابی کنیم:

آیا ناقد تسلط و تخصص کافی در حوزه‌ی کتاب دارد؟

آیا ناقد توانایی تجزیه و تحلیل عمیق و چندجانبه‌ی محتوای کتاب را دارد؟

آیا ناقد دید انتقادی و توانایی شناسایی نقاط قوت و ضعف اثر را داشته است؟

آیا ناقد درک صحیحی از اصول و فنون نقد ادبی و علمی دارد؟

آیا ناقد قدرت استدلال منطقی و ارائه‌ی نقدی بر پایه‌ی شواهد و مدارک را داشته است؟

آیا ناقد انصاف، بی‌طرفی و عدم جانب‌داری از یک نظریه یا نویسنده خاص را داشته است؟

آیا ناقد قدرت بیان و توانایی نگارش متنی روان، منسجم و قابل فهم را داشته است؟

آیا ناقد صبر و حوصله‌ی کافی برای مطالعه‌ی دقیق کتاب را داشته است؟ یا اینکه نقدها صرفا به بخش خاصی از کتاب مربوط می‌شود؟

آیا ناقد رعایت اخلاق حرفه‌ای و پرهیز از هرگونه توهین یا افترا را داشته است؟

در انتها باید گفت که ناقد باید دارای روحیه انتقادی باشد. او باید بتواند به شکلی انتقادی به کتاب‌ها نگاه کند و نقاط ضعف آنها را شناسایی کند. همچنین باید کنجکاو باشد تا چیزهای جدید را یاد بگیرد و اطلاعات خود را در زمینه مورد نظر خود به روز نگه دارد.

لازم به ذکر است که ناقدان کتاب نقش مهمی در فرهنگ و جامعه ایفا می‌کنند. آنها به خوانندگان کمک می‌کنند تا کتاب‌های مناسب را انتخاب کنند و بیشتر از دنیای کتاب لذت ببرند. همچنین با نقد کتاب‌ها، به رشد و پیشرفت علوم در زمینه‌های مختلف کمک می‌کنند.

الصاحبي في فقه اللغة العربية أحمد بن فارس (395ق)+تحميل الكتاب

عنوان الكتاب: الصاحبي في فقه اللغة العربية ومسائلها وسنن العرب في كلامها (ط. مكتبة المعارف)
المؤلف: أحمد بن فارس بن زكريا الرازي أبو الحسين
المحقق: عمر الفاروق الطباع
حالة الفهرسة: غير مفهرس
الناشر: مكتبة المعارف - بيروت
سنة النشر: 1414 - 1993
عدد المجلدات: 1
رقم الطبعة: 1
عدد الصفحات: 276
الحجم (بالميجا): 4
تحميل

أمالي ابن الشجري (م542ق) (کتاب لغت+دانلود)

أمالي ابن الشجري، اثر هبةالله بن علی حسنی، معروف به ابن شجری (450-542ق)، یکى از آثار کم‌نظیر و ارزشمند است که صاحب آن بسیاری از آراء نحوی را با شواهد شعری مختلف برای شاگردانش املا کرده است. کتاب توسط محمود محمد طناحی مورد تحقیق قرار گرفته و منتشر شده است.

ادامه نوشته

معرفی کتاب شبهات زن در نهج البلاغه

معرفی کتاب شبهات زن در نهج البلاغه

شبهات مربوط به زن در نهج البلاغه ترسیم طرحی یک بعدی و مغرضانه از چهره کامل زن در قران است، که تحت تاثیر فتنه ها و دسیسه های دوران شکل گرفته، و حتی گاهی شارحان نهج البلاغه را تحت تاثیر قرار داده است.

معرفی کتاب شبهات زن در نهج البلاغه

با مطالعه دقیق شرایط تاریخی زمان صدور این دسته از روایات و شان ورود آن ها، در می یابیم که تعابیر امیر مومنان (ع) درباره زن، هرگز به ذات انسانی او باز نمی گردد. و اساسا مبانی انسان شناسانه آن حضرت در نهج البلاغه هیچ یک به جنسیت مربوط نمی شود و انسان را فارغ از جنسیت موجودی صاحب کرامت معرفیذ می فرماید که باید کرامتش از سوی خود و دیگران پاس داشته شود.

معرفی کتاب درة التنزیل و غرة التأویل خطیب اسکافی

معرفی کتاب درة التنزیل و غرة التأویل خطیب اسکافی

درة التنزیل و غرة التاویل یا عنوان دیگر فی بیان الایات المتشابهات فی کتاب الله العزیز اثر مهم و معروف ابو عبدالله محمد بن عبدالله الخطیب اسکافی (ابوعبدالله رازی) می‌باشد.

درة التنزیل و غرة التاویل یا عنوان دیگر فی بیان الایات المتشابهات فی کتاب الله العزیز اثر مهم و معروف ابو عبدالله محمد بن عبدالله الخطیب اسکافی (ابوعبدالله رازی) می‌باشد. موضوع اصلی این کتاب آیات متشابه لفظی است و نویسنده، آیات متشابه قرآن را با یکدیگر مقایسه نموده و در این راستا، برای تبیین اختلاف و تفاوت ظاهری آیات از علوم ادبی،علوم قرآنی و تفسیر بهره برده است. هدف نویسنده در این کتاب، اثبات این حقیقت است که در قرآن تکرار بی فایده وجود ندارد و هر آیه دارای پیامی مستقل است که با آیه مشابهش فرق می‌کند، هر چند که الفاظ آنها شبیه هم هستند. این اثر اسکافی در قرآن پژوهی مجموعه‌ای از امالی اوست که به روایت و نقل ابراهیم بن علی بن محمد معروف به ابن ابی الفرج اردستانی می‌باشد.

ادامه نوشته

معرفی کتاب تنزیه القرآن عن المطاعن‌ - قاضی عبدالجبار معتزلی

تنزیه القرآن عن المطاعن اثر قاضی عبد الجبار معتزلی است که نویسنده در آن، به رد شبهات پیرامون قرآن پرداخته و به‌طور فراگیری، همه‌گونه شبهات ادبی، لفظی و معنوی‌ای را که طرح کرده‌اند یا احتمال می‌رود طرح کنند بررسی می‌کند و با قلمی نیرومند، سوره به سوره را تا آخر بررسی کرده است.

ابوالحسن عبد الجبار بن احمد بن عبد الجبار بن احمد بن خلیل همدانی اسدآبادی متوفای ۴۱۵ هجری قمری، پیشوای معتزلیان در عصر خود بود. وی در فقه از مذهب امام شافعی پیروی می‌کرد. او در نزد عالمانی چون حسن بن سلمة بن قطان، عبدالله بن جعفر بن فارس و دیگران دانش آموخت و در علم سرآمد هم روزگاران خود و پرآوازه گشت و شاگردان زیادی چون ابوالقاسم علی بن محسن تنوخی، حسن بن علی صیمری، ابومحمد عبدالسلام قزوینی و سید رضی از محضر او بهره مند گشتند. در سال ۳۶۰ هجری، صاحب بن عباد او را به ری دعوت کرد و به قضاوت گمارد و تا پایان عمر خود را در همان‌جا اقامت گزید و به تدریس مشغول بود.

۲ - معرفی کتاب
از قاضی عبدالجبار تالیفات بسیاری در علوم مختلف بر جای مانده است که کتاب «الخلاف و الوفاق»، «المبسوط»، «المحیط» و «المغنی» در کلام، و «النهایة» و «العمده» در فقه و «تنزیة القرآن عن المطاعن» و «متشابه القرآن» از آن جمله‌اند. چنانکه از شیوه نگارش «تنزیه القرآن...» برمی آید هدف مؤلف بیان نکاتی بوده که در ذهن خواننده سؤال برانگیز است. اگرچه کتاب فراگیر اغلب آیات قرآن کریم از سوره حمد تا سوره ناس است اما عبارات گزینش شده با عنایت به ویژگی پیش گفته، قصد مؤلف بوده است و تمام سوره‌ها و آیات قرآن را شرح نکرده است؛ بلکه به اشکالاتی از جهت صناعت زبان عربی و عدم تطابق با آرای معتزلی پاسخ داده شده است. هدف اصلی و اساسی نگارش این کتاب پرداختن و مستدل ساختن عقاید معتزله است که بخش زیادی از کتاب را به خود اختصاص داده است. پاره‌ای از این اشکالات متوجه ظاهر نظم از جهتی است که با عقاید معتزله سازگار نیست. اصلی‌ترین مباحثی که مؤلف در چنین مواردی به آن پرداخته اصول پنج گانه اعتقادی معتزلیان است. این کتاب به رغم آنکه در بیان آرای معتزله بسیار روشنگر است با توجه به تبحر کامل مؤلف در مباحث نظم عبارات قرآن کریم و زیبایی ترکیب قرآنی که سراسر بلاغت و اعجاز در خود دارد بسیار کارآمد است.

۳ - ساختار کتاب
کتاب اشاره‌ای کوتاه به زندگانی مؤلف کرده و دارای یک مقدمه از مؤلف [۱] و بخش‌هایی به تعداد سوره‌های قرآن کریم می‌باشد. در ذیل هر سوره سؤالاتی تحت عنوان (مسالة) طرح شده و بدانها پاسخ داده می‌شود. [۲]

۴ - نسخه‌شناسی
مؤلف کتاب قاضی عبد الجبار همدانی از عالمان قرن چهارم و پنجم هجری است. این کتاب در قطع وزیری با جلد گالینگور در ۴۹۶ صفحه برای بار دوم در سال ۱۴۲۶ هجری قمری توسط «دار النهضة الحدثیة» بیروت منتشر شده است. [۳]

۵ - پانویس
۱. قاضی عبدالجبار، تنزیه القرآن عن المطاعن‌، ص۸ به بعد.
۲. قاضی عبدالجبار، تنزیه القرآن عن المطاعن‌، ص۹ به بعد.
۳. خرمشاهی، بهاء‌الدین، دانشنامه قرآن، جاول: ص۶۸۹ جدوم: ص۱۶۲۱.


۶ - منبع
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.

معرفی کتاب الحجة للقراء السبعة - ابوعلی فارسی (مقاله)

ابوعلی فارسی و الحجة للقراء السبعه
نویسنده: حاجی اسماعیلی، محمد رضا؛

دانشکده ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه اصفهان) تابستان و پاییز 1381 - ضمیمه شماره 29 و 30 رتبه علمی-پژوهشی (وزارت علوم)/ISC (‎10 صفحه - از 41 تا 50)

چکیده:

بنا به گزارش های تاریخی نه تنها پیدایی و تدوین ساختار زبان عربی که غنای‌ دستوری آن نیز وامدار قرآن است بلکه دستور زبان عربی نیز بیش از هر چیز تطور و تکامل خود را مرهون مناقشات و مباحث نحو پژوهانی است که همواره‌ از قاریان و مقریان بزرگ زمان خویش به شمار آمده‌اند شخصیت‌هایی مانند ابو عمر و علاء بصری،عیسی بن عمر ثقفی،خلیل بن احمد و علی بن حمزه‌ کسائی.طبعا انگیزهء رویکرد قاریان نحو پژوه به سوی مطالعات نحوی و لغوی را می‌توان توجه آنان به مسأله ی دگرخوانی‌های قرآن دانست به گونه‌ای که توجه‌ ویژهء ایشان به تطبیق اندیشه‌های نحوی بر قرآن منجر به پیدایش مکاتب نحوی‌ گوناگون در بصره و کوفه و بغداد گردید و باعث شد آثار و تألیفات‌ ارزشمندی به ویژه در حوزهء مباحث لغوی و دستوری همانند العین خلیل بن‌ احمد و الکتاب سیبوبه پدید آید.بدیهی است که بالندگی دانش نحو و لغت را نه تنها در دوران تدوین که پس از آن باید در گرو همین مناقشات و تألیفاتی‌ که به قلم این ادیبان و زبان‌شناسان انجام پذیرفته جست‌وجو نمود. در این مقاله‌ کوشیده‌ایم با یکی از بنام‌ترین قرآن پژوه قرن چهارم هجری به نام ابو علی‌ فارسی و تألیف ارزشمند او کتاب الحجة للقراء السبعة آشنا شویم.

دانلود مقاله