آنگاه که «سامری» و «هارون» یک نفر میشوند
تازهها و یادبودها
جایزه سرآمدی در مطالعهی دین در سال ۲۰۲۱ میلادی برای مایکل پرِجیل
The Golden Calf between Bible and Qur'an - Michael Pregill
فرهنگستانِ دین امریکا در سال ۲۰۲۱ میلادی جایزهی «سرآمدی در مطالعهی دین: متنکاوی» را به مایکل پرِجیل برای نگارش کتاب گوسالهی زرین میان بایبل و قرآن: کُراسه، مجادله، و تفسیر از باستانِ متأخر تا اسلام اعطاء کرد.
مایکل پرِجیل، استاد دینپژوهیِ تطبیقی در دانشگاه چَپمَن در کالیفرنیا، در این کتاب سیر پیدایش و دگرگونی روایت «گوسالهی زرین» (که در سنت اسلامی بیشتر با نام «گوسالهی سامری» شناخته میشود) را از یهودیّت تا مسیحیّت و اسلام بررسی کرده است. او افزون بر بررسی روایتهای موجود در کراسههای یهودی، و به ویژه «بایبل عبری»، این روایت را در متون غیررسمی و متون تفسیری یهودی و مسیحی یافته است. بررسیهای پرجیل نشان میدهند که روایت گوسالهی زرین چرا ساخته شده است، و چرا در دورههای گوناگون بنا بر نیازهای دینی و اجتماعی تغییر کرده است.
اما مهمترین یافته و ادعای پرجیل در این کتاب در بخش پایانی آن قرار گرفته است. او در بخش سوم کتاب (پس از پرداختن به «مبانی» در بخش یکم، و پرداختن به روایت گوسالهی زرین در سنتهای یهودی و مسیحی در بخش دوم) به روایت قرآن از این ماجرا میپردازد و نشان میدهد که «سامری در قرآن همان هارون است». به بیان دیگر، پرجیل با بررسیهای متنکاوانه، تاریخی، ریشهشناختی، و تطبیقی نشان میدهد که شخصیت سامری (که در سنتهای تفسیری اسلامی همیشه محل نزاع و تأویل بوده است) بر شخصیت هارون منطبق است. جالب این است که در متون بایبلی نیز هارون گوسالهی زرین را در غیاب موسی میسازد. مبانی و مبادی پرجیل، و رهیافت و روش و شواهد او در نشان دادن این ادعا که از نگاه قرآن سامری همان هارون است بسیار خواندنی است.
پژوهشهایی از این دست نشان میدهند که خواندن متن قرآن در پرتوی زیرمتنهایش، از جمله متون بایبلی و پسابایبلی، نه کاری تفننی، بلکه لازمهی درک و فهم عبارتهایی از قرآن است. این روش که ارتباط میان کراسههای ادیان سامی را لحاظ میکرد در نخستین سدههای پس از اسلام از میان رفت و جایش را به تفسیرهای برآمده در سنّت اسلامی داد.
و اما بازگردم به جایزهای که این کتاب از آنِ خود کرده است. تقریظ هیأت داوران دربارهی این کتاب از این قرار است:
American Academy of Religion | Award of Excellence in the Study of Religion: Textual Studies
Though the comparative enterprise has come under fire on account of its essentialism, Pregill’s work provides an outstanding example of the uses to which comparison can be put when done seriously and on a small-scale. While based on careful scholarship and responsible philological practice, his comfort with the material and the novelty of the analysis leads him to venture forth and make much bolder claims about the nature of the Hebrew Bible and the Quran. The result is a textually rich and theoretically sophisticated work that, while closely focused on one base text, that of the Golden Calf, subsequently moves out into much larger issues that deal with textuality, politics, and the nature of scholarship
فرهنگستان دین امریکا، که از ۱۹۰۹ میلادی آغاز به کار کرده است، با بیش از ۸۰۰۰ عضو، بزرگترین انجمن علمی جهان در حوزهی مطالعات ادیان است. دینپژوهان برجستهای همچون نینیان اسمارت، جِین دَمِن مکالیف، و جان اسپوزیتو از جملهی کسانی بودهاند که در سالهای اخیر ریاست این انجمن را بر عهده داشتهاند.
پیش از این، دربارهی یکی دیگر از نوشتههای پرِجیل که در کتابی دیگر منتشر شده بود یادداشتی در عنقاء نوشته بودم. به این مناسب آن را دوباره منتشر میکنم. محتوای آن کتاب نیز، از قضا، دربارهی گوسالهی زرین و انطباق شخصیت سامری بر هارون در قرآن بود.
برای دسترسی به کتاب بنگرید به:
Pregill, Michael. The Golden Calf between Bible and Qur'an: Scripture, Polemic, and Exegesis from Late Antiquity to Islam. Oxford University Press, 2020.