وَ كَانَ جَبْرَئِیلُ ع يَأْتِیهَا (فاطمه)
(اصول کافی ج 1 ص 241)
قسمت عمده ای از احادیث ناظر به آیات قرآن ، شرح فضائل و مقامات انبیاء و اولیای الهی و تطبیق آن بر معصومین علیهم السلام می باشد.از همین رو می توان چنین گفت که یکی از اهداف ذکر مقام انبیاء و اوصیای الهی، توجه به فضائل اهل بیت علیهم السلام بوده و در واقع آنچه در قرآن کریم در مقام انبیا و پیامبران و اوصیا و حجتهاى الهى ذکر شده است، مثَلى است که خداوند براى مقامات و شئون پیامبر اسلام و اهلبیت شریفش می باشد.
به عنوان نمونه در مورد حضرت مریم سلام الله علیها روایات فراوانی وجود دارد که به شرح و تبیین فضائل و مقامات ایشان پرداخته و در ادامه آن را بر صدیقه طاهره سلام الله علیها تطبیق داده شده است. با بررسی این موارد آشکار خواهد شد که اشارت های قرآنی نسبت به مقامات مریم سلام الله علیها ، به نوعی اشاره به فضائل حضرت زهرا سلام الله علیها نیز می باشد.
خداوند متعال در قرآن کریم فضائلى براى حضرت مریم بیان فرموده که مقام او را نزدیک مقام انبیا و پیامبران می نماید:
وَ مَرْيَمَ ابْنَتَ عِمْرانَ الَّتِی أَحْصَنَتْ فَرْجَها فَنَفَخْنا فِیهِ مِنْ رُوحِنا وَ صَدَّقَتْ بِكَلِماتِ رَبِّها وَ كُتُبِهِ وَ کانَتْ مِنَ الْقانِتِینَ (تحریم آیه 12)
و همچنین به مریم دختر عمران که دامان خود را پاک نگه داشت و ما از روح خود در او دمیدیم.
امام صادق علیه السلام در مورد این آیه مى فرماید:
«مریم بنت عمران که دامان خود را پاک داشت مثلى است که خداوند بر فاطمه علیها السلام زده است و فرمود همانا فاطمه پاکدامن بود پس خداوند آتش را بر ذریه و نسل او حرام کرده است». (بحار الأنوار، ج93، ص: 223)
همچنین در آیه دیگر چنین می خوانیم :
إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفاكِ عَلى نِساءِ الْعالَمِینَ (آل عمران، آیه 42)
مفضل بن عمر مىگوید به امام صادق عرض کردم: مرا خبر ده و آگاه کن در مورد گفته رسول خدا در مورد فاطمه که همانا او سیده زنان عالمین است، آیا مراد این است که او (حضرت فاطمه) سیده زنان دوره خودش بوده است؟ امام فرمود: «مریم سیده زنان دوره خودش بود و لکن فاطمه علیها السلام سیده زنان عالمین از پیشینیان و پسینیان مىباشد.» (معانی الأخبار، ص: 108)
در توضیح این روایت می توان به آیاتی استناد کرد که هر چند ظاهر اولی آن فضیلت بر تمام عالَم است، اما با توجه به شواهد و قرائن روایی متعدد می فهمیم که مراد آیه صرفا فضیلت بر امت های همان عصر می باشد. مانند آنچه در مورد بنى اسرائیل نازل شده است: اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِی أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَ أَنِّی فَضَّلْتُكُمْ عَلَى الْعالَمِینَ. (بقره،آیه 7 و 122)
همچنین آیه کریمه از زبان موسى خطاب به بنى اسرائیل: قالَ أَ غَيْرَ اللَّهِ أَبْغِیكُمْ إِلهاً وَ هُوَ فَضَّلَكُمْ عَلَى الْعالَمِینَ. « اعراف آیه 140:»و نیز: وَ لَقَدِ اخْتَرْناهُمْ عَلى عِلْمٍ عَلَى الْعالَمِینَ «دخان آیه 32»
در همه این آیات مراد برترى و فضیلت بنى اسرائیل بر همه امتها نیست بلکه مراد برترى آنها بر انسانهاى زمان خودشان مىباشد، زیرا در جاى دیگر خداوند مىفرماید:
كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ (آل عمران آیه 110) و همچنین وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِیداً. (بقره آیه 143) این دو آیه خطاب به امت اسلامى است که این امت افضل از بنى اسرائیل است و البته منظور بعضى از امت اسلامى است.
پس منظور از برگزیدگى مریم بر عالمین همان عوالم امتها از قبیل اقوام و ملل و مذاهبى است که در زمان او در شرق و غرب عالم زندگى کردهاند.
یکی دیگر از فضائل حضرت مریم سلام الله علیها که در قرآن بدان اشاره شده است محدثه بودن و گفتوگوى او با فرشتگان بوده است .
این یک فضیلت و منقبت بسیار بزرگ براى حضرت مریم مىباشد که در قرآن ذکر شده است. همانطور که مفاد وحى براى مریم همانا ابلاغ نبوت عیسى و برانگیخته شدنش به شریعت انجیل مىباشد نظیر همین مطلب براى حضرت فاطمه زهرا ثابت می باشد .
1-احماد بن عثمان: از حضرت صادق علیه السّلام شنیدم :… خداوند هنگامى که روح پیامبرش را قبض فرمود، بر فاطمه علیها السّلام چنان غم و اندوهى وارد شد که جز خداوند کسى از آن آگاه نیست.
خدا فرشتهاى را نزد حضرت فرستاد تا غم و اندوهش را کاهش داده، به او دلدارى دهد و به او سخن گوید. فاطمه علیها السّلام نزول فرشته را به حضرت على علیه السّلام گفت. حضرت فرمود: هنگامى که احساس کردى نازل شده و صداى او را شنیدى، مرا در جریان بگذار! فاطمه علیها السّلام هنگام نزول فرشته امیر المؤمنین را خبر مىکرد.حضرت هر آنچه را که میشنید، مینوشت تا اینکه کتابى از آن مجموعه به وجود آمد. در این کتاب احکام شرعى و حلال و حرام وجود ندارد، ولى علوم مربوط به آینده در آن ثبت است.
(بحار الانوار . ج 43 ، ص 78؛ ج 26ص 44)
2-شیخ صدوق از امام جعفر بن محمد الصادق علیه السّلام روایت مىکند:
همانا فاطمه علیها السّلام محدثه نامیده شد، زیرا فرشتگان از آسمان نازل مىگشتند و او را ندا میدادند همانطور که مریم دختر عمران را ندا داده بودند و می‌گفتند: اى فاطمه خداوند تو را برگزید و پاک آفرید و تو را بر همه زنان عالم برگزید. اى فاطمه براى پروردگارت قنوت کن و سجده نما و با رکوع کنندگان رکوع نماى، پس او با آنها سخن میگفت و آنها هم با او. دریک شبى به آنها گفت: آیا با فضیلتترین زن دو جهان مریم دختر عمران نیست؟ فرشتگان به او گفتند: همانا مریم سرور زنان دوره خودش بود و خداوند عزّ و جل تو را سرور زنان دوره خودت و دوره او و سرور زنان از پیشینیان و آیندگان قرار داده است»(علل الشرائع، ص 183)
در برخى از احادیث تصریح شده است به اینکه جبرئیل همصحبت حضرت صدیقه سلاماللَّهعلیها بوده است. روایات وارده در این موضوع صریحا حاکى از این است که بعد از رحلت پیامبر اکرم از خداوند متعال براى تسلى خاطر حضرت زهرا علیهاالسلام، فرشتگان را همصحبت و مانوس او گردانید، و در این مورد حضرت صادق می‌فرماید:
«… ان فاطمه مکثت بعد رسول اللَّه خمسة و سبعین یوما و قد کان دخلها حزن شدید على ابیها، و کان جبرئیل یاتیها فیحسن عزاها على ابیها، و یطیب نفسها، و یخبرها عن ابیها و مکانه و یخبرها بما یکون بعدها فى ذریتها، و کان على یکتب ذلک فهذا مصحف فاطمة». (اصول کافى ج 1/ 241، بصائر الدرجات ص 153، 154)
فاطمه بعد از رحلت پیامبر اکرم بیش از 75 روز زنده نماند، و غم جانسوز داغ پدر قلب او را لبریز کرده بود، به این جهت جبرئیل پى در پى به حضورش میآمد و او را در عزاى پدر سلامت باد میگفت، و تسلىبخش خاطر غمین زهرا بود؛ و گاه از مقام و منزلت پدر بزرگوارش سخن میگفت، و گاه از حوادثى که بعد از رحلت او بر ذریه اش وارد میگردید خبر میداد؛ و امیرالمؤمنین سلام اللَّه علیه نیز آنچه جبرئیل املاء می‌کرد همه را به رشته ى تحریر در میآورد، و مجموعه ى این سخنان است که به مصحف فاطمه موسوم گردید.
منابع : معانی الاخبار . بحار الانوار. علل الشرائع . مقامات حضرت فاطمه علیهاالسلام در کتاب و سنت
راهنمای آزمون ارشد و دکتری رشته علوم قرآن و حدیث+مطالب آموزنده قرآنی و حدیثی+علایق شخصی