تفسیر امین (تفسیر آیت الله خامنه ای) پایبندی به ظاهر الفاظ قرآن
تفسیر امین پایبندی به ظاهر الفاظ قرآن
به مناسبت ماه مبارک رمضان، رسانه‌ی KHAMENEI.IR در سلسله یادداشت‌های کوتاهی، با عنوان «تفسیر امین» سی ویژگی ممتاز تفسیری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای را تبیین می‌کند.
در دوازدهمین شماره از این مجموعه، پایبندی و توجه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به ظاهر الفاظ قرآن تبیین شده است.
یکی از ویژگی‌های تفسیری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، تأکید بر پایبندی به «ظاهر الفاظ قرآن» است. این ویژگی بر مبنای «حجیت ظواهر قرآن» استوار بوده و ایشان، همچون دیگر مفسران و علمای بزرگ، ظاهر آیات را حجت می‌دانند. همچنین، ایشان به‌شدت منتقد کسانی هستند که از رجوع مستقیم به قرآن نهی می‌کنند.
ایشان می‌فرمایند: «عدّه‌اى براى اينکه مردم را از ظاهر قرآن کنار بزنند، براى اينکه قرآن را از دست مردم بگيرند، ميگويند علم قرآن نزد ائمّه است. ما هم ميگوييم علم قرآن نزد ائمّه است، ما هم قبول داريم که اعماق قرآن را و بطون قرآن را جز شاگردانِ وحى خدا کس ديگرى نميداند و به خودى خود نميفهمد... امّا باطن قرآن را اگر امّام صادق فهميد، معنايش اين نيست که ظاهر قرآن را من و شما نفهميم... آنچه از ظاهر قرآن يک انسان عربى‌دان و آشنا به لحن و کلام قرآن ميفهمد، براى او حجّت است.» (منشور حکومت علوی، شرح هفت خطبه نهج البلاغه، ص۲۸) ایشان معتقدند: «از همين ظاهر هم ما مى‌توانيم استفاده کنيم؛ به‌شرط چه؟ به‌شرط دقت، تأمل.» (۱۳۸۹/۰۵/۲۱)
از طرفی دیگر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای معتقدند اساساً «باطن قرآن با ظاهر قرآن تضاد ندارد.» (منشور حکومت علوی، شرح هفت خطبه نهج البلاغه، ص۲۸) شاید سؤال شود آیا فهم امام معصوم از آیه نمی‌تواند با فهم ما از ظاهر قرآن در تضاد باشد؟ ایشان در یک پاسخ استوار چنین می‌فرمایند: «صدی نودِ روایات ذیل آیات قرآن، تفسیر ظاهر لفظ نیست، ظاهر لفظ معنای خودش را می‌دهد. آن تأویل است، اضافه‌کردن یک نکته بر نکات این آیه است، و الّا خود آیه روشن است. امام (علیه السلام) نمی‌خواهند لفظ ظاهر آیه را بر خلاف ظاهر حمل کنند، بلکه ظاهر آیه به‌جای خود محفوظ، می‌خواهند یک‌چیزی اضافه کنند. آنچه را که من و شما در نگاه معمولی به آیه نمی‌فهمیم، امام (علیه السلام) آن چیز را هم به ما یاد می‌دهد؛ این اسمش تأویل است». (طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن، ص۳۳۲)
نکته‌ی مهم دیگر این است که تأکید حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بر رجوع به ظاهر قرآن، به معنای نفی باطن و لایه‌های عمیق‌تر آن نیست. ایشان پس از تأکید بر اهمیت ظواهر قرآن می‌فرمایند: «اگرچه که در وراى اينها، معارف برترى، بالاترى مسلّماً وجود دارد که اينها را ممکن است خصيصين بفهمند، بندگان صالح و شايسته‌ى خدا بفهمند و ما به آنها دسترسى نداشته باشيم، جز از طريق آن بندگان. مسلّم چنين چيزهائى است؛ چون فرمودند قرآن بطونى دارد. روايات متعددى هست که مى‌فرمايد قرآن ظاهرى دارد، باطنى دارد، اسرارى دارد، اعماقى دارد؛ مثل دريايى است که ظاهر دريا هم هست، وجود دارد، آب است، درياست، اما فقط همين ظاهر نيست، اعماقى دارد، در آن اعماق هم حقايقى است، چيزهايى است؛ مسلّم اين هست.» (۱۳۸۹/۰۵/۲۱)
با نگاهی به سیره‌ی قرآنی و تفسیری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در پنجاه سال گذشته، درمی‌یابیم که ایشان همواره بر ظواهر قرآن تأکید داشته‌اند. هنگام تبیین و تفسیر آموزه‌های قرآنی برای جامعه، بر اهمیت ظاهر آیات اصرار ورزیده و آن را راهنمای روشن برای زندگی می‌دانند. به‌عنوان نمونه، ایشان می‌فرمایند: «در همین ظاهرِ قرآن هزاران دستور زندگی وجود دارد... این چیزهایی که من عرض میکنم که در قرآن وجود دارد و درس زندگی است، مال همین ظاهر قرآن است.» (سخنرانی تلویزیونی در پایان محفل انس با قرآن کریم، ۱۳۹۹/۰۲/۰۶)
همچنین در جای دیگر در تفسیر آیه «لِيَجزِيَ اللهُ الصّادِقينَ بِصِدقِهِم» می‌فرمایند: «خدا به خاطر اين راستگويى و ايستادن پاى اين وعده و پيمان الهى جزا مى‌دهد. خب، اينها معارفى است که با مراجعه‌ى به ظاهر قرآن هم مى‌شود اينها را فهميد.» (۱۳۸۹/۰۵/۲۱)
Farsi.Khamenei.ir
راهنمای آزمون ارشد و دکتری رشته علوم قرآن و حدیث+مطالب آموزنده قرآنی و حدیثی+علایق شخصی