تفسیر روایی الصافی فیض کاشانی

تفسیر «الصافی» ملامحسن فیض کاشانی اثری تفسیری است که بیشتر از روش تفسیر روایی با استفاده از منابع شیعه و اهل سنت بهره برده و به علت اختصار و جامعیت، در زمان‌های مختلف مورد توجه قرار گرفته است.

مرحوم فیض کاشانی در این اثر سعی داشته، تفسیری پیراسته از اندیشه‌های گوناگون عرضه کند و از این رو نام «الصافی» را برای آن برگزیده است.

زندگی فیض کاشانی
فیض کاشانی یکی از صاحبان حلقه‌های دانش، معرفت و عرفان قرن یازدهم است که بیش از دویست اثر در رشته‌های گوناگون از خود برجای گذاشته است. مولف متولد و متوفی در کاشان است. پدرش کتابخانه بزرگی در کاشان داشت و خود و فرزندانش، همگی، در دانش‌های زمان خود صاحب‌نظر شدند.

ملامحسن پس از طی مقدمات، به شیراز رفت و از محضر دو استاد بزرگ عهد خود، سیدماجد صادقی بحرانی و صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی، بهره جست و به خصوص نزد استاد اخیر، ملاصدرا، تقرب بسیار داشت و به شرف دامادی وی نیز رسید و به فرمان او عنوان قلمی «فیض» را برگزید. همچنین از محضر خلیل قزوینی و محمدصالح مازندرانی نیز کسب علم نمود و در حکمت دنباله‌رو شیوه استاد و در عرفان بسیار متمایل به‌ اندیشه‌های محی‌الدین عربی بود که به سبب همین طرز تفکر بسیار مورد سرزنش قشریان واقع شد.

تفسیر صافی؛ تفسیری پیراسته از رأی، آمیخته از حدیث

انگیزه تالیف تفسیر صافی
تفسیر صافی یکی از معروف‌ترین تفاسیر شیعی است که به زبان عربی بوده و فیض کاشانی در آن به تفسیر تمامی آیات قرآن و ذکر روایات تفسیری آنها پرداخته است. تفسیر مذکور دارای مقدمه‌ای ارزشمند است که مؤلف در آن دیدگاه‌های خویش را بیان کرده و تحلیل و بررسی آن می‌تواند رهیافت، مبانی و روش‌های تفسیری محقق فیض را آشکار سازد.

فیض کاشانی انگیزه نگارش تفسیر صافی را درخواست برخی برادران ایمانی خود مبنی بر نگارش تفسیر قرآن بر اساس بیانات و روایات ائمه معصومین(ع) دانسته و تصریح می‌کند که فهم و تبیین آیات قرآن جز از طریق پیامبر(ص) و اهل بیت آن حضرت(ع) میسر نخواهد بود و در این باب هر آنچه از جانب آنان نباشد، قابل اعتماد و مورد وثوق نیست. از همین روست که رجوع نکردن به پیامبر و اهل بیت(ع) که بیان تفصیلی کلیات آیات قرآن هستند، نوعی تفسیر به رأی محسوب می‌شود و لذا فیض در ادامه ضمن بیان حدیثی از پیامبر اکرم(ص) می‌گوید که هر کس قرآن را تفسیر به رأی کند به خطا رفته است.

طبق روش کلی که مصنف بیان کرده در تفسیر قرآن، ابتدا سوره‌ها را با نام سوره، بیان مکی یا مدنی بودن و تعداد آیات آن آغاز می‌کند. سپس برای تفسیر آیات به سراغ آیات محکم، بعد از آن روایات کتب معتبر شیعه و پس از آن سراغ مصادر اهل سنت برای نقل روایات معصومین(ع) می‌رود. در کنار آن شأن نزول، لغت، قرائت و اعراب آیات را نیز بیان می‌دارد و در نهایت روایاتی در فضل سوره و ثواب قرائت آن نقل می‌کند. روایات را با ذکر مرجع و بدون سند نقل می‌کند. در مواردی نیز مرجع روایت را ذکر نکرده است. در بعضی موارد فقط به نقل مقطع مورد نظر بسنده کرده و از نقل بقیه روایت اجتناب کرده است. گاهی نیز به تحلیل یا جمع یا توجیه روایات می‌پردازد.

منابع تفسیر صافی
فیض کاشانی در مطالب تفسیر، از تفسیر منسوب به امام حسن عسکری(ع) و تفسیر بیضاوی، بسیار استفاده کرده است. در مقدمه دوازدهم می‌گوید: در سوره بقره اغلب تفسیر ما از تفسیر منسوب به امام حسن عسکری(ع) است؛ به همین جهت بدون ذکر نام تفسیر، روایات آن را نقل می‌کند؛ گاهی عین عبارات تفسیر را می‌آورد، گاهی اندکی را حذف و بقیه را می‌آورد و گاهی نیز نقل به معنا می‌کند. در نقل روایات نیز از منابع تفسیری و غیر تفسیری متعددی استفاده کرده که بیشترین آن نقل از تفسیر قمی، تفسیر عیاشی، کافی و تفسیر مجمع البیان است.

داستان‌ها و اخبار یهودی و نصرانی را که در جامعه اسلامی راه یافته است، اسرائیلیات می‌نامند. این روایات از سوی کعب الأخبار، وهب بن منبه، ابن جریح، سدی و دیگران نقل شده است. گاهی اسرائیلیات در اصطلاح صرفاً به روایاتی اطلاق می‌شوند که صبغه یهودی دارند. لازم به ذکر است روایات اسرائیلی در ظاهر حامل هیچ نوع مفهوم ارزشی نبوده و به طور مطلق مردود نمی‌باشد. و هر حکایت اسرائیلی که از یهود یا مسیحیت مطرح می‌شود نادرست نیست، بلکه اخبار اسرائیلی بر سه گونه صادق، کاذب و در خور سکوت است. در تفسیر صافی هم برخی از حکایت‌ها و داستان‌های اسرائیلی به روایت از تفسیر قمی و دیگر تفاسیر شیعی نقل شده است. فیض کاشانی در صافی، خبر اسرائیلی را به تمامه نقل می‌کند و در مواردی به نقد و بررسی آن می‌پردازد.

روش‌ شناسی تفسیر روایی (دکتر عبدالهادی مسعودی)

نشست علمی «روش‌شناسی تفسیر روایی» امروز ۲۷ آذرماه با سخنرانی حجت‌الاسلام و المسلمین عبدالهادی مسعودی، رئیس دانشگاه قرآن و حدیث و رئیس پژوهشکده تفسیر اهل بیت(ع) در معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه برگزار شد که گزیده مباحث آن را در ادامه می‌خوانید؛

در قرآن هرجا حسنه داریم می‌گوید «لکم»، هرجا سیئه باشد می‌گوید «علیکم»؛ «مَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ أَسَاءَ فَعَلَيْهَا» ولی یکجا می‌گوید «إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا» امام رضا(ع) در معنای این آیه می‌فرمایند؛ «إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا رَبٌّ یَغْفِرُ لَهَا».

همچنین در مورد آیه «وَأَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقَالَهَا» مفاسران نظرات مختلف بیان کردند ولی ما معنای اثقال را از روایتی به دست می‌آوریم. در آیه دوم سوره نساء می‌خوانیم: «وَآتُوا الْيَتَامَى أَمْوَالَهُمْ وَلَا تَتَبَدَّلُوا الْخَبِيثَ بِالطَّيِّبِ وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَهُمْ إِلَى أَمْوَالِكُمْ إِنَّهُ كَانَ حُوبًا كَبِيرًا». امام در تفسیر عبارت «حوبا کبیرا» در این آیه می‌فرمایند: «هُوَ مِمَّا یَخْرُجُ مِنَ الْأَرْضِ مِنْ أَثْقَالِهَا». بنابراین براساس این روایت می‌فهمیم اثقال همین گناهان ما است. اینها می‌تواند زیبایی‌ها تفسیر روایی را به ما نشان دهد.

ادامه نوشته

إِنَّ خُلَفَائِی وَ أَوْصِیَائِی وَ حُجَجُ اللَّهِ عَلَی الْخَلْقِ بَعْدِی اثْنا عَشَر

احاديث ذيل آیه ۶۹ سوره زمر

آیه وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها وَ وُضِعَ الْكِتابُ وَ جي‌ءَ بِالنَّبِيِّينَ وَ الشُّهَداءِ وَ قُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ [69]

و زمين [در آن روز] به نور پروردگارش روشن مى‌شود، و نامه‌هاى اعمال را پيش مى‌نهند و پيامبران و گواهان را حاضر مى‌سازند، و ميان آن‌ها بحق داورى مى‌شود و به آنان ستم نخواهد شد.

---

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ خُلَفَائِی وَ أَوْصِیَائِی وَ حُجَجُ اللَّهِ عَلَی الْخَلْقِ بَعْدِی اثْنَا عَشَرَ أَوَّلُهُمْ أَخِی وَ آخِرُهُمْ وَلَدِی وَ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ مَنْ أَخُوکَ قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) قِیلَ فَمَنْ وَلَدُکَ قَالَ الْمَهْدِیُّ یَمْلَأُهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا یَوْمٌ وَاحِدٌ لَأَطَالَ اللَّهُ ذَلِکَ الْیَوْمَ حَتَّی یَخْرُجَ فِیهِ وَلَدِی الْمَهْدِیُّ فَیَنْزِلَ رُوحُ اللَّهِ عِیسَی‌ابْنُ‌مَرْیَمَ (علیه السلام) فَیُصَلِّیَ خَلْفَهُ وَ تُشْرِقَ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها وَ یَبْلُغَ سُلْطَانُهُ الْمَشْرِقَ وَ الْمَغْرِبَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- جانشینان و اوصیاء من که پس از من در میان مردم حجّت‌های پروردگار هستند دوازده نفر می‌باشند، اوّل آن‌ها برادرم هست و آخرین آنان هم پسرم خواهد بود، عرض کردند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برادرت کیست»؟ فرمود: «علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام)». عرض کردند: «فرزندت کدام است»؟ فرمود: «فرزندم مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است که خداوند به‌وسیله‌ی او دنیا را پر از عدل و داد می‌کند پس از اینکه از ظلم و ستم پر شده باشد. به خداوندی که مرا به‌راستی برانگیخت اگر از دنیا فقط یک روز مانده باشد خداوند آن روز را چنان بلند گرداند تا فرزندم مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در آن روز خروج کند، و عیسی روح اللَّه (علیه السلام) از آسمان فرود خواهد آمد و در پشت سر او نماز می‌خواند و روی زمین از نور خداوند روشن می‌گردد، و سلطنت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بر شرق و غرب عالم تسلّط پیدا می‌کند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۳۱۲ بحارالأنوار، ج۵۱، ص۷۱

دانلود تفسیر روایی البرهان فى تفسیر القرآن

دانلود تفسیر روایی البرهان فى تفسیر القرآن

البرهان‌ فى‌ تفسير القرآن‌، از مهم‌ترين‌ تفاسير روایی شیعه، تألیف سید هاشم بحرانی (حدود ۱۰۵۰ق-۱۱۰۷ق یا ۱۱۰۹ق). نویسنده در این تفسیر به تناسب آیات قرآن کریم، به موضوعات‌ فقهی، قصص‌، احادیث نبوی و فضايل‌ اهل بیت(ع) اشاره کرده است‌. بحرانی اخباری است و تفسیر وی با این رویکرد نوشته شده است. مفسران و پژوهشگران، اشکالات و انتقاداتی بر برخی مطالب آن وارد کرده‌اند.

این تفسیر فقط روایات تفسیری آیات قرآنی را گرد آورده و مؤلف از تحلیل، ارزیابی و اجتهاد درباره معانی آیات که در تفاسیری مانند التبیان دیده می‌شود، پرهیز کرده است.

ادامه نوشته

تفاسیر روایی (ماثور) اهل سنت

تفاسیر روایی (ماثور) اهل سنت

ادامه نوشته