حدیث تفسیری از حضرت امام صادق علیه السلام: معنای آيه اتّقوا الله حقّ تُقاته

ابو بصير كه از شاگردان امام صادق (سلام‌ اللّه عليه) است از آن حضرت پرسيد: معنای آيه «اتّقوا الله حقّ تُقاته»[۱] چيست؟

امام صادق (سلام الله علیه) فرمودند:

«يُطاعُ فَلا يُعصي ويُذْكَرْ فلا يُنسي و يُشْكَر فَلا يُكْفَر»[۲]؛ خدا در بخش‌های عقيده، اخلاق و اعمال، اطاعت شود و معصيت نشود؛ خدا در ياد بنده باشد و بنده وی را فراموش نكند و شكر خدا به جا آورده شود و كفران نعمت او نشود.

[۱]سوره آل عمران آیه ۱۰۲

[۲]بحارالانوار ج۶۷ ص۲۹۱

جوادی آملی. مراحل اخلاق در قرآن ص۲۱۵

پیشگامان جمع آوری احادیث تفسیری عصر تابعین

پیشگامان جمع آوری احادیث تفسیری عصر تابعین

یزید بن هارون السُّلمی

شعبة بن حجّاج

وکیع بن الجراح

سفیان بن عُیَینَة

روع بن عبادة البصريّ

عبدالرزاق بن همّام

آدم بن أبي ایاس

عبد بن حمید

أَمَا وَ اللَّهِ لَا یَکُونُ الَّذِی تَمُدُّونَ إِلَیْهِ أَعْیُنَکُمْ حتّی تُمَیَّزُوا وَ تُمَحَّصوا

احادیث ذیل آیه ۱۶ سوره توبه

أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَكُوا وَ لَمَّا يَعْلَمِ اللهُ‌ الَّذينَ جاهَدُوا مِنْكُمْ وَ لَمْ يَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اللهِ ‌ وَ لا رَسُولِهِ وَ لاَ الْمُؤْمِنينَ وَليجَةً وَ اللهُ‌ خَبيرٌ بِما تَعْمَلُونَ [16]

آيا چنين پنداشتيد كه [به حال خود] رها مى‌شويد درحالى‌كه خداوند هنوز كسانى را كه از شما جهاد كردند و غير از خدا و پيامبرش و مؤمنان را محرم اسرار خويش انتخاب ننمودند

---

الکاظم (علیه السلام)- عَنِ الْبَزَنْطِی قَالَ قَالَ أَبُوالْحَسَنِ (علیه السلام) أَمَا وَ اللَّهِ لَا یَکُونُ الَّذِی تَمُدُّونَ إِلَیْهِ أَعْیُنَکُمْ حَتَّی تُمَیَّزُوا وَ تُمَحَّصُوا وَ حَتَّی لَا یَبْقَی مِنْکُمْ إِلَّا الْأَنْدَرُ ثُمَّ تَلَا أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَکُوا وَ لَمَّا یَعْلَمِ اللهُ الَّذِینَ جاهَدُوا مِنْکُمْ وَ یَعْلَمَ الصَّابِرِینَ.

امام کاظم (علیه السلام)- بزنطی گوید: امام (علیه السلام) فرمود: «به خدا قسم! آنچه شما چشم به‌سوی آن دوخته‌اید واقع نمی‌شود مگر بعد از اینکه تمیز داده شوید و امتحان بدهید و تا هنگامی‌که جز دسته‌ای اندک کسی از شما (شیعیان) نماند». سپس این آیه را تلاوت فرمود: أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِينَ جَاهَدُوا مِنْكُمْ وَيَعْلَمَ الصَّابِرِينَ - آیا چنین پنداشتید که [تنها با ادّعای ایمان] وارد بهشت خواهید شد، درحالی‌که خداوند هنوز مجاهدان از شما و صابران را مشخّص نساخته است؟! (آل عمران: ۱۴۲)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۸ بحار الأنوار، ج۵۲، ص۱۱۳/ الغیبهًْ للطوسی، ص۵، ص۳۳۶

إِنَّ خُلَفَائِی وَ أَوْصِیَائِی وَ حُجَجُ اللَّهِ عَلَی الْخَلْقِ بَعْدِی اثْنا عَشَر

احاديث ذيل آیه ۶۹ سوره زمر

آیه وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها وَ وُضِعَ الْكِتابُ وَ جي‌ءَ بِالنَّبِيِّينَ وَ الشُّهَداءِ وَ قُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ [69]

و زمين [در آن روز] به نور پروردگارش روشن مى‌شود، و نامه‌هاى اعمال را پيش مى‌نهند و پيامبران و گواهان را حاضر مى‌سازند، و ميان آن‌ها بحق داورى مى‌شود و به آنان ستم نخواهد شد.

---

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ خُلَفَائِی وَ أَوْصِیَائِی وَ حُجَجُ اللَّهِ عَلَی الْخَلْقِ بَعْدِی اثْنَا عَشَرَ أَوَّلُهُمْ أَخِی وَ آخِرُهُمْ وَلَدِی وَ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ مَنْ أَخُوکَ قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) قِیلَ فَمَنْ وَلَدُکَ قَالَ الْمَهْدِیُّ یَمْلَأُهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا یَوْمٌ وَاحِدٌ لَأَطَالَ اللَّهُ ذَلِکَ الْیَوْمَ حَتَّی یَخْرُجَ فِیهِ وَلَدِی الْمَهْدِیُّ فَیَنْزِلَ رُوحُ اللَّهِ عِیسَی‌ابْنُ‌مَرْیَمَ (علیه السلام) فَیُصَلِّیَ خَلْفَهُ وَ تُشْرِقَ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها وَ یَبْلُغَ سُلْطَانُهُ الْمَشْرِقَ وَ الْمَغْرِبَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- جانشینان و اوصیاء من که پس از من در میان مردم حجّت‌های پروردگار هستند دوازده نفر می‌باشند، اوّل آن‌ها برادرم هست و آخرین آنان هم پسرم خواهد بود، عرض کردند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برادرت کیست»؟ فرمود: «علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام)». عرض کردند: «فرزندت کدام است»؟ فرمود: «فرزندم مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است که خداوند به‌وسیله‌ی او دنیا را پر از عدل و داد می‌کند پس از اینکه از ظلم و ستم پر شده باشد. به خداوندی که مرا به‌راستی برانگیخت اگر از دنیا فقط یک روز مانده باشد خداوند آن روز را چنان بلند گرداند تا فرزندم مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در آن روز خروج کند، و عیسی روح اللَّه (علیه السلام) از آسمان فرود خواهد آمد و در پشت سر او نماز می‌خواند و روی زمین از نور خداوند روشن می‌گردد، و سلطنت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بر شرق و غرب عالم تسلّط پیدا می‌کند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۳۱۲ بحارالأنوار، ج۵۱، ص۷۱

لَا تُلَقِّنُوا الْکَذِبَ فَتَکْذِبُوا فَإِنَّ بَنِی یَعْقُوبَ لَمْ یَعْلَمُوا أَنَّ الذِّئْبَ

قال الرّسول (صلی الله علیه و آله) لَا تُلَقِّنُوا الْکَذِبَ فَتَکْذِبُوا فَإِنَّ بَنِی یَعْقُوبَ لَمْ یَعْلَمُوا أَنَّ الذِّئْبَ یَأْکُلُ الْإِنْسَانَ حَتَّی لَقَّنَهُمْ أَبُوهُم.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- دروغ‌گفتن را [به کسی] تلقین نکنید [راه دروغ گفتن را به کسی یاد ندهید] که در این صورت باعث دروغ‌گفتن خواهید شد، چنانچه پسران یعقوب ع نمی‌دانستند که گرگ، انسان را می‌خورد تا اینکه پدرشان این مطلب را به آن‌ها تلقین نمود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۷، ص۳۰ قصص الأنبیاءللراوندی، ص۱۵۹/ نورالثقلین