معرفی کتاب لیس فی کلام العرب نوشته ابن خالویه

معرفی کتاب لیس فی کلام العرب نوشته ابن خالویه

لیس فی کلام العرب؛ از آثار مهم حسین بن احمد ابن خالویه و به زبان عربی است.

این کتاب اثری بسیار جالب است که خواندن آن بسیار شیرین می نماید، چرا که نویسنده در این کتاب، مواردی از علم صرف، نحو و لغت بیان می کند، که در کلام عرب وجود ندارد یا به ندرت یافت می شود.

به نمونه ای از عبارت کتاب توجه کنید:

ليس في كلام العرب: فعل يصغر إلا فعل التعجب.

تقول: ما أحسن زيدا، وما أملح بشرا، ثم تقول: ما أحيسن زيدا، وما أميلح بشرا...

(در کلام عرب فعلی نیست که مصغر شود، جز فعل تعجب...)

ليس في كلام العرب: فَعِلَ يفعلُ بكسر العين في الماضي والمستقبل من الصحيح إلا ثلاثة أحرف:
نَعِمَ ينعِمُ، و يبس ييبس، و يئس ييئس،

(در کلام عرب، فعل صحیحی نیست که عین الفعل آن در ماضی و مضارع کسره باشد، به جز سه مورد...)

نخستین بار این کتاب در ۱۸۹۳م توسط درنبورگ در مجله «تحقیقات عبری» و بار دیگر توسط او در سال های ۱۸۹۸-۱۹۰۱م در «مجله آمریکایی زبان و ادبیات سامی» و سومین بار توسط شنقیطی در ۱۳۲۷ق در قاهره به چاپ رسید. دو چاپ نخست که از روی نسخه موزه بریتانیا انجام گرفته است، دارای ۱۱۱ باب است که در چاپ شنقیطی، ۷۷ باب دیگر بر آن افزوده شده است. در ۱۳۷۶ق چاپ دیگری از این کتاب به کوشش عبدالغفور عطار در قاهره منتشر گردید، اما هیچ‌کدام از آن‌ها حاوی تمام مطالب این کتاب نیست و بخش بزرگی از آن را باید از دست رفته تلقی کرد؛ چه ابن خلکان از آن به عنوان کتاب بزرگی که دلیل تسلط وی در ادب است، یاد کرده است و نیز سیوطی ضمن نقل فقرات بسیاری از این کتاب اشاره کرده است که این اثر در ۳ جلد بزرگ تألیف گردیده است.

احمد بن خالویه (م ۳۷۰ق)

ابوعبداﷲ حسین بن احمد بن خالویه (درگذشته ۳۷۰ ه‍.ق) از نحوشناسان و دستوردانان زبان عربی اهل همدان ایران و شیعه مذهب بود. شرح حال او را در عموم کتب معتبر رجال می‌توان یافت. ابن خالویه در سال ۳۱۴ قمری پس از رسیدن به سن رشد برای تکمیل تحصیل و آموختن فنون مختلف دانش وارد بغداد شد و با بزرگان اهل علم در هر فن ملاقات نمود و از محضر هر یک بهرهٔ علمی گرفت. از آنجا به شام رفت و سپس به حلب رفت و در آن دیار متوطن شد. در حلب کار وی بالا گرفت و در فضل و دانش شهرهٔ آفاق شد و در همهٔ علوم سرآمد گردید. علمای هر دیار از اطراف و اکناف عالم برای استفاده از محضر او به شهر حلب کوچ می‌کردند. او به سال ۳۷۰ درگذشت و در همان شهر به خاک سپرده شد.[۱]

آثار ابن‌خالویه

إعراب ثلاثین سورة من القرآن.
الالفات.
الحجة فی القراءات السبع.
لیس فی کلام العرب.
رسالة فی أسماء الریح.
شرح دیوان ابوفراس حمدانی.
شرح مقصورة ابن درید.
مختصر فی شواذ القرآن.
کتاب الاشتقاق.
کتاب الجمل در نحو
کتاب اطرغش در لغت
کتاب المبتدی
المقصور والممدود
المذکر و المؤنث
کتاب لیس. (ابن الندیم)
لغتنامه دهخدا: ابن خالویه.

پانویس

درخشان، بزرگان و سخن سرایان همدان، جلد اول، بعد از اسلام تا ظهور سلسلهٔ قاجار، ۱۳۹.

تواتر قراءات سبعه

تواتر قراءات سبعه

ابن مجاهد و شاگردش ابن خالویه قراءات سبعه را متواتر می دانستند اما علمای قرآن پنجم آنها را جزء قراءات شاذه می دانستند مانند:

1- ابن کثیر «غیر» را در «غیر المغضوب علیهم» به نصب راء تلفظ می کرد.

2- وی همچنین در «لإحدی الکُبَر» را در سوره مدثر بدون همزه می دانست یعنی «لحدی الکبر»

مقیاس انتخاب قراءات صحیح قرآن

دانشمندان قرآن‏ شناس همگى به اين پرسش، پاسخ مثبت داده و به معرفى ضوابط مربوط پرداخته‏اند. ما در اين‏جا از كتاب تاريخ قراءات قرآن،نوشته دكتر عبدالهادى فضلى، ضوابط و مقياس‏هاى ارائه شده را نقل مى‏ كنيم.

كهن‏ترين مقياس، مقياس ابن مجاهد است كه پس از او دانشمندانى چون ابن خالويه، مكى بن ابى طالب، كراشى و ابن جزرى ضوابطى را بيان كرده ‏اند.

ادامه نوشته

کتاب الحجة في القراءات السبع ابن خالویه

کتاب الحجة في القراءات السبع ابن خالویه

https://archive.org/details/waq5522

کتاب الحجة فی القراءات السبع نوشته چه کسی است؟

کتاب الحجة فی القراءات السبع نوشته چه کسی است؟

(س.د. 1392)

ادامه نوشته