سخنران: دکتر احمد پاکتچی
قسمت سوم
موضوع: مسأله ساخت نواختی و شکل گیری معنای جدید
برگرفته از کانال: @interdisciplinarity
سخنران: دکتر احمد پاکتچی
قسمت دوم
موضوع: معرفی نواخت و تحلیل نواختی
متن سخنرانی پنج دقیقه میان رشته ای، دکتر احمد پاکتچی، قسمت اول: «ارتباط میان آواشناسی و معناشناسی»
بسم الله الرحمن الرحیم
چند دقیقه ای میخواهم وقت دوستان را بگیرم در ارتباط با رابطه بین آواشناسی و معناشناسی.
قبل از هرچیزی گفتن این موضوع بسیار ضرورت دارد که آواشناسی و شاخه ای از زبان شناسی که بسیار به آن نزدیک است، یعنی واج شناسی، درباره آن سطحی از زبان صحبت میکنند که ما هنور درگیر معنا نشده ایم. در واقع در یک سطح بالاتری هست که مسأله معنا مطرح می شود؛ آن سطحی که تحت عنوان «تک واژ شناسی» یا «صرف» از آن یاد می شود ودر آنجا هست که نخستین و کوچک ترین واحدهای معنادار در زبان شکل می گیرند. بنابراین هنگامی که ما در مورد آوا یا واج صحبت می کنیم اصلا هنوز واحد معناداری شکل نگرفته
کتاب رویکردهای معناشناختی در مطالعات قرآنی (دکتر آزیتا افراشی و دکتر احمد پاکتچی)
زبان قرآن و معناشناسی متون اسلامی از دیدگاه ایزوتسو (آزمون جامع دکتری)
دانلود مقاله پژوهشی (معناشناسی اضلال الهی در قرآن)
دانلود درس معناشناسی دکتر پاکتچی
معناشناسی واژه ضلالت در قرآن
پایان‌نامه . دولتی - وزارت علوم، تحقیقات، و فناوری - دانشگاه خوارزمی - دانشکده ادبیات و زبانها . 1392 . کارشناسی ارشد
موضوع: هنر و علوم انسانی > فلسفه
استاد راهنما: سیداحمد امام‌زاده
استاد مشاور: عبدالوهاب شاهرودی
پدیدآور: زینب فریسات
https://ganj-old.irandoc.ac.ir/articles/596739
معناشناسی« خیر» و « شرّ» از دیدگاه مفسّرین قرآن کریم
پایان‌نامه . دولتی - وزارت علوم، تحقیقات، و فناوری - دانشگاه شهید چمران اهواز - دانشکده الهیات و معارف اسلامی . 1391 . کارشناسی ارشد
موضوع: هنر و علوم انسانی > معارف اسلامی
استاد راهنما: سیّدیوسف محفوظی موسوی
استاد مشاور: مینا شمخی .
پدیدآور: غلامعباس کرمی
موضوع این پایان نامه در مورد معنا شناسی « خیر » و « شرّ » از دیدگاه مفسرین قرآن کریم می باشد. با توجه به اینکه واژه « خیر » و « شرّ » هر کدام در قرآن بسیار تکرار شده است بنابراین معانی مختلفی از آن متصوٌر است ، « خیر » به معنی خوب ، نیکی ، زیبائی و هر آنچه که از نظر عقل پسندیده به نظر می رسد و « شرّ » به معنی بدی و پستی و هر آنچه که جامع تمام رذایل باشد می گویند مفسّرین قرآن کریم معانی مختلفی همچون : ثروت ، اختیار ، زن ، قرآن ، مصلحت ، اسب ، نیکوکاری ، اسلام ، ایمان ، پذیرش حقّ ، غنیمت ، نیرومندی ، عافیت ، سود و طعام از واژه « خیر » استنباط نموده اند. و همچنین از نظر مفسرین قرآن کریم کلماتی وجود دارد که مترادف با « خیر » و « شرّ » می باشندکلماتی همچون : برکت، برّ ، حسن ،معروف ، جمال ، سلام ، رشد و سعادت مترادف « خیر » می باشد . واژه هایی همچون : سوء ، نحس، ضرر ، فتنه ، مصیبه ، شقاوت ، مترادف با « شرّ » در نظر گرفته شده است.و مفسّرین قرآن کریم بیان داشته اند در راه رسیدن به کمال و سعادت جز شناخت « خیر » و عمل به مصادیق آن و آگاهی از « شرّ » و دوری از مصادیق «شرّ» میسّر نخواهد بود و عدم شناخت از « خیر » و « شرّ » عدول از منزلت انسانیت ، راهی به سوی نکبت و بدبختی چیز دیگری حاصل نخواهد شد.
https://ganj-old.irandoc.ac.ir/articles/585065
معناشناسی واژه حکمت در قرآن کریم با تکیه بر نظریه حوزه های معنایی
منتشر شده در نخستین همایش ملی واژه پژوهی در علوم اسلامی در سال ۱۳۹۵
مشخصات نویسندگان مقاله: رضا امانی - استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم سیده نرگس همتی - دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن وحدیث مرضیه سلیمانی - دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن و تفسیر
خلاصه مقاله:
این پژوهش می کوشد با روش توصیفی- تحلیلی واژه حکمت را در قرآن کریم مورد واکاوی قرار دهد. لذا، ضمن بازشناسی معانی لغوی و اصطلاحی حکمت، دیدگاه مفسران درباره معانی اصطلاحی و ارتباط مفهومی آن با واژه های هم نشین و جانشین مانند عزیز، بصیر، خبیر و ... و نیز مفاهیم برآمده از ارتباط سازمان یافته آن مورد تحلیل قرار گیرد. سپس با دقت در مقتضای آیات قرآن کریم، چگونگی کاربرد حکمت در سرتاسر آیات قرآن کریم تبیین گردد. نتایج مهم بررسی توصیفی، آشکار شدن پیوند معنایی عمیق حکمت با سایر واژه های هم حوزه در قرآن است؛ این واژه در آیات قرآن با کلمات و الفاظ مختلف و متعددی هم نشین شده است به گونه ای که در 10 مورد با لفظ کتاب و نیز با الفاظ دیگری از جمله موعظه حسنه، فصل الخطاب، قرآن، علم، ذکر و ... هم نشین شده که این هم نشینی موجب شده معنای حکمت در آن آیه با کله هم نشینش متناسب شود؛ بعنوان مثال در آیه ای که حکمت با علم هم نشینی با کتاب به معنای مجموعه قوانینی است که مکمل کتاب جهت هدایت مردم است.
معناشناسی شرک در قرآن کریم
پایان‌نامه . غیر دولتی - مؤسسه‌های آموزش عالی غیردولتی‌ـ‌غیرانتفاعی - دانشکده علوم حدیث . 1393 . کارشناسی ارشد
موضوع: علوم انسانی
استاد راهنما: عبدالهادی فقهی زاده
دانشجو: سجاد منصوری
در دهه های اخیر مورد توجه ویژه زبان شناسان قرار گرفته است. در تلقی گروهی از محققان،معناشناسی مطالعه علمی "معناست"و با استفاده از روش های آن می توان واژه های کلیدی دینی را کاوید. یکی از کلیدی‌ترین واژه‌های قرآن کریم واژه شرک است. شرک آفت توحید و گناه غیر قابل غفران است، از این رو ضرورت دارد موحدان طالب سعادت به طور جدی از همه انواع آن دوری گزینند. بی گمان لازمه دوری جستن از مظاهر شرک نیز در درجه اول شناخت آن است. علم معناشناسی با توجه به روابط همنشینی و جانشینی، می تواند دیدگاه قرآن را درباره مفاهیم عقلی دین تبیین کند و تا حد زیادی از تفسیر به رأی‌ها و اعمال نظرهای فرقه‌ای جلوگیری نماید. با این همه، در مورد شرک وحوزه معنایی آن با رویکرد معناشناسی کار مستقلی صورت نگرفته است وبر همین اساس ما در این پژوهش در صددیم حوزه معنایی واژه شرک را از دیدگاه معنا شناختی مورد بررسی قرار دهیم و ابعاد آن را در این روش بکاویم. در این پژوهش از هم‌نشین‌های واژه شرک در کاردبردهای قرآنی چهار واژه، از جانشین‌های مفهوهی آن سه واژه و از متقابل‌های آن یک واژه انتخاب شده و درباره آنها گفتگو کرده ایم. هم‌نشین‌هایی از شرک که مورد بررسی قرار گرفته‌اند، عبارتند از : حبط، افتراء، تحریم و ظلم. سه جانشین شرک نیز عبارتند از: کفر، عصیان و إمتراء. تنها واژه متقابل شرک نیز که مورد بررسی تفصیلی قرار گرفته است، واژه توحید است. دلیل انتخاب این واژگان، در درجه اول پرکاربرد بودن آنها در قرآن کریم و در درجه دوم هم نشینی یا جانشینی گسترده تر آنها نسبت به سایر واژگان با واژه شرک است.به هر حال، در این پایان نامه سعی شده است با توجه به استعمالات گسترده واژه ی شرک در قرآن وبر اساس مولفه‌های معنایی شرک مورد بررسی و کاوش قرار گیرد. ساختار کلی این پایان نامه بدین شرح است: در فصل اول درباره کلیات طرح تحقیق و مفاهیم پرکاربرد پایان نامه سخن گفته ایم. در فصل دوم سیر تحول گونه های شرک مرور می شود و در فصل سوم به بررسی هم‌نشین‌های واژه شرک پرداخته ایم. در فصل چهارم جانشین‌های مفهومی واژه شرک را در قرآن کریم جستجو کرده ایم ؛ چنان که در فصل پنجم نیز اساسی ترین واژه متقابل شرک، یعنی توحید را بررسی ودر نهایت نتایج و پیشنهادات علمی تحقیق خود را ارائه کرده ایم. کلمات کلیدی: معناشناسی شرک، کفر، حبط، عصیان، ظلم، توحید و قرآن
https://ganj-old.irandoc.ac.ir/articles/806410
مفهوم شناسی واژه «سلطان» در قرآن کریم
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
نویسندگان
کرم سیاوشی 1؛ ابراهیم وکیل2
1دانشیار گروه الهیات دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران
2دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه الهیات دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران
سال: 1396
چکیده
برخی از واژگان قرآن هرچند جزء واژگان غریب به شمار نمی‌آیند، ضروری است به‌خاطر کاربرد در معانییا مصادیق گونه‌گون،بهصورتدقیق و جامع بررسی شوند. واژۀ «سلطان» این‌گونه است. این واژه به سبب کثرت کاربرد در آیات قرآن (37 بار) دربارۀ مفهوم و مقصود آن در پاره‌ای از کاربردهایش (نک: نساء/53، روم/35، قصص/35، إسراء80/، الرّحمان33/، حاقه/28-29) اختلاف دیدگاه وجود دارد. در این پژوهش کوشش شده است، معنای لغوی سلطان بر اساس دیدگاه لغویان بازشناسی شود. سیر تاریخی کاربرد واژه سلطان از دوره پیش از اسلام تا زمان کاربرد آن به صورت لقب برای فرمانروایان بررسی شود و کاربردهای مختلف واژه «سلطان» در آیات قرآن بازکاوی و با رویکرد توصیفی- تحلیلی، دیدگاه‌های مفسران دربارۀ معانییا مصادیق مختلف این واژه در آیات قرآن، سنجیده شود. نتیجه آنکه واژه سلطان در قرآن کریم در دو حیطه کلی معنایی «برهان» و «قدرت» به کار رفته که هریک از این دو حیطه، مصادیق مرتبط دیگری را همچون «بهانه و دستاویز»، «عذر موجه»، «معجزه» و «هرگونه سلطه و برتری و نفوذگری و بسط ید» را دربرمی‌گیرد.
http://nrgs.ui.ac.ir/article_21526_2012c0ce766b7b286c5b00bed7514add.pdf
مقاله بررسی معناشناختی کاربرد مفهوم «رزق» در قرآن کریم
اصغر هادوی1؛ محمدعلی خوانین زاده2؛ روشن دهقانی 3
1استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه شاهد، تهران، ایران
2دانش‌آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران (پردیس فارابی)، تهران، ایران
3دانش‌آموخته کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه شاهد، تهران، ایران
چکیده
یکی از مفاهیم پرکاربرد در قرآن کریم مفهوم «رزق» است. رزق در برخی اوصاف خدا ازجمله «الرزّاق» تجلی می‌یابد و با برخی مفاهیم اساسی در نظام معنایی قرآن کریم پیوند دارد. در این نوشتار سعی شده است با روش اسنادی - کتابخانه‌ای و با توجه به بافت زبانی و دقت در مقتضای آیات، روابط مفهومی رزق با دیگر مفاهیم همنشین و جانشین در قرآن کریم، تحلیل و تبیین معناشناختی شود. روابط همنشینی مفهوم رزق براساس فاعل رزق، متعلَّق یا مصداق رزق و دریافت‌کنندۀ رزق در سه گروه جای می‌گیرند و روابط جانشینی آن نیز نخست براساس ساختارهای مشابه و دوم براساس روابطی مفهومی همچون شمول معنایی و هم‌معنایی شناسایی می‌شوند؛ درنتیجه، در این پژوهش علاوه بر تبیین جایگاه رزق در پیوند با دیگر مفاهیم قرآن کریم در محور همنشینی، مفاهیم جانشین آن نیز در قرآن کریم معرفی شده است.
http://nrgs.ui.ac.ir/article_22133_ede4eb1dafd5c475fc3c4b1e5e2500c4.pdf
معناشناسی رحمت در قرآن کریم
چکیده:چکیده رحمت از واژگان کلیدی قرآن کریم و از مفاهیم اساسی دین است که اندیشمندان اسلامی از منظرهای مختلف به بررسی مفهومی آن پرداخته اند. با این حال، کاربردهای متنوع و مختلف آن در قرآن کریم موجب شده است که در بطن جمله، معنای مختلفی را بر خود بپوشاند. از این رو بررسی معنایی آن نیازمند به استفاده از روش های نوین تحلیل معنا همچون علم معناشناسی و مکاتب و روش های گوناگون آن همچون مکتب بن (معناشناسی فرهنگی-بومی) است. در این روش معناشناسی با سیر در گذشته و حال واژه و شرایط فرهنگی خاص هر دوره می توان به دو معنای هم زمانی و درزمانی واژه دست یافت و مسیر تغییر و تحول واژه را روشن ساخت؛ همچون( رحم به معنای خوراک، عذاب کردن در سال های 200-2500 و اشتقاق واژگان رحمن و رحیم از آن به عنوان اوصاف فعلی خداوند در قرآن کریم) و همچنین با تکیه بر آیاتی که واژه رحمت و مشتقاتش در آن بکار رفته و سیاق آن آیات توانسته است به جایگاه وازه رحمت از بعد هم نشینی های توصیفی، ابزاری، تاثیرگذار و تاثیرپذیر دست یابد و از سوی دیگر با پرداختن به بعد جانشینی این واژه در آیات، توانسته است جایگاه واژه رحمت در قرآن کریم را روشن سازد و از آن مهم تر، مفاهیم این واژه در آیات و جایگاه های مختلف آن روشن سازد.
معناشناسی، هم نشینی، جانشینی، قرآن کریم، رحمت
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه شیراز - دانشکده ادبیات و علوم انسانی
دانشجو :سحرناز زارعی
استاد راهنما : مهدی احمدی علی اکبر کلانتری محمدهادی زبرجد
سال انتشار: 1391
مطالعه حوزه‌های معنایی «صبر» در آیات قرآن
درجه علمی ترویجی
سال: 1395
نویسندگان: رضا امانی؛ زهرا عبادی؛ صدیقه رضایی
«صبر» در آموزه‌های دینی، به عنوان یکی از مفاهیم اساسی ایمان شناخته می‌شود. این واژه به همراه مشتقّات خود، ۱۰۳ بار در قرآن به کار رفته است که نشان از اهمیّت ویژة این خصیصة اخلاقی از دیدگاه دین مبین اسلام و قرآن کریم دارد. این واژه با حفظ معنای لغوی و اصطلاحی با بسیاری از مفاهیم اخلاقی و دینی ارتباط معنایی پیدا می‌کند. بر این اساس، تبیین ارتباط صبر با مفاهیمی نظیر نماز، ایمان، تقوا، اسلام، یقین، نیکی و... از جمله مباحثی است که در این مقاله مورد بررسی قرار می‌گیرد. لذا مقالة حاضر با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی بر آن است که در یک فرایند منظّم به شناسایی این واژه در لغت‌نامه‌ها و پس از آن، با نگرشی فراگیر به کلّ متن قرآن، به تحلیل و بازیابی شبکه‌ای معنای صبر بپردازد. بررسی معنای صبر در منظومة آیات قرآنی، موضوع محوری این پژوهش است. واژة «صبر» در آیات قرآنی با تعدادی از مفاهیم و واژگان، همچون «تقوا»، «نماز»، «زکات»، «امر به معروف و نهی از منکر»، «ایمان»، «اسلام»، «یقین» و «نیکی» همنشین شده است. واژگان «حلم» و «أناه» نیز با واژة «صبر» رابطة جانشینی دارند. همچنین، واژة «صبر» با واژگانی مانند «عجله» و «جزع» رابطة تقابل دارد و از این دو واژة متقابل نمونه‌هائی در قرآن دیده می‌شود.
http://rjqk.atu.ac.ir/article_7088_430b6e20fec1ef740cc3faad034dd6ef.pdf
معناشناسی واژه هدایت در قرآن
پایان نامه کارشناسی ارشد
https://ganj-old.irandoc.ac.ir/articles/599726
جستاری در مفهوم شناسی «ختم» و «طبع» بر قلب از منظر قرآن
http://www.ensani.ir/fa/content/135997/default.aspx
نویسندگان: محمد جواد نجفی ؛ جواد محمدی
درجه: علمی پژوهشی
سال : 1391
این پژوهش بر آن است تا در خلال معناشناسی لغوی و قرآنی واژه «اسلام» رابطه آن را با بحث «پلورالیزم دینی» مورد کنکاش قرار دهد. «اسلام» در لغت از «سلم» گرفته شده و به معنای انقیاد و اظهار خضوع و تسلیم است، زیرا از سرکشی و امتناع که نوعی آفت و فساد محسوب می‌شود، خالی است. «اسلام» در عرف آیات قرآن به معنای تسلیم بودن در برابر خدا و اوامر اوست؛ اوامری که از سوی پیام آوران خدا به مردم ابلاغ شده است، بنا بر آیات مرتبط با رسالت پیامبر اسلام (ص)، یکی از مهمترین لوازم تسلیم، اعتقاد به رسالت آن حضرت است. این معنا با پلورالیزم دینی به مفهوم تاکید بر حقّانیت دین اسلام همراه با منحصر ندانستن نجات در آن و زندگی مسالمت آمیز با پیروان ادیان دیگر سازگار است، ولی با تعریف دیگر آن که مدعی تکثّر و تساوی آنان در برخورداری از حقیقت باشد، سازگاری ندارد.
http://coth.ui.ac.ir/article_15720_3512838a5eef671dbc010c9ee98b392a.pdf
معناشناسی واژه امر در قرآن و تعیین مصادیق
http://www.ensani.ir/storage/Files/20160306143321-9807-106.pdf
راهنمای آزمون ارشد و دکتری رشته علوم قرآن و حدیث+مطالب آموزنده قرآنی و حدیثی+علایق شخصی