معناشناسی واژه حکمت در قرآن کریم با تکیه بر نظریه حوزه های معنایی

معناشناسی واژه حکمت در قرآن کریم با تکیه بر نظریه حوزه های معنایی

منتشر شده در نخستین همایش ملی واژه پژوهی در علوم اسلامی در سال ۱۳۹۵

مشخصات نویسندگان مقاله: رضا امانی - استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم سیده نرگس همتی - دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن وحدیث مرضیه سلیمانی - دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن و تفسیر

خلاصه مقاله:

این پژوهش می کوشد با روش توصیفی- تحلیلی واژه حکمت را در قرآن کریم مورد واکاوی قرار دهد. لذا، ضمن بازشناسی معانی لغوی و اصطلاحی حکمت، دیدگاه مفسران درباره معانی اصطلاحی و ارتباط مفهومی آن با واژه های هم نشین و جانشین مانند عزیز، بصیر، خبیر و ... و نیز مفاهیم برآمده از ارتباط سازمان یافته آن مورد تحلیل قرار گیرد. سپس با دقت در مقتضای آیات قرآن کریم، چگونگی کاربرد حکمت در سرتاسر آیات قرآن کریم تبیین گردد. نتایج مهم بررسی توصیفی، آشکار شدن پیوند معنایی عمیق حکمت با سایر واژه های هم حوزه در قرآن است؛ این واژه در آیات قرآن با کلمات و الفاظ مختلف و متعددی هم نشین شده است به گونه ای که در 10 مورد با لفظ کتاب و نیز با الفاظ دیگری از جمله موعظه حسنه، فصل الخطاب، قرآن، علم، ذکر و ... هم نشین شده که این هم نشینی موجب شده معنای حکمت در آن آیه با کله هم نشینش متناسب شود؛ بعنوان مثال در آیه ای که حکمت با علم هم نشینی با کتاب به معنای مجموعه قوانینی است که مکمل کتاب جهت هدایت مردم است.

مطالعه حوزه‌های معنایی «صبر» در آیات قرآن

مطالعه حوزه‌های معنایی «صبر» در آیات قرآن

درجه علمی ترویجی

سال: 1395

نویسندگان: رضا امانی؛ زهرا عبادی؛ صدیقه رضایی

«صبر» در آموزه‌های دینی، به عنوان یکی از مفاهیم اساسی ایمان شناخته می‌شود. این واژه به همراه مشتقّات خود، ۱۰۳ بار در قرآن به کار رفته است که نشان از اهمیّت ویژة این خصیصة اخلاقی از دیدگاه دین مبین اسلام و قرآن کریم دارد. این واژه با حفظ معنای لغوی و اصطلاحی با بسیاری از مفاهیم اخلاقی و دینی ارتباط معنایی پیدا می‌کند. بر این اساس، تبیین ارتباط صبر با مفاهیمی نظیر نماز، ایمان، تقوا، اسلام، یقین، نیکی و... از جمله مباحثی است که در این مقاله مورد بررسی قرار می‌گیرد. لذا مقالة حاضر با استفاده از روش توصیفی‌ ـ تحلیلی بر آن است که در یک فرایند منظّم به شناسایی این واژه در لغت‌نامه‌ها و پس از آن، با نگرشی فراگیر به کلّ متن قرآن، به تحلیل و بازیابی شبکه‌ای معنای صبر بپردازد. بررسی معنای صبر در منظومة آیات قرآنی، موضوع محوری این پژوهش است. واژة «صبر» در آیات قرآنی با تعدادی از مفاهیم و واژگان، همچون «تقوا»، «نماز»، «زکات»، «امر به معروف و نهی از منکر»، «ایمان»، «اسلام»، «یقین» و «نیکی» همنشین شده است. واژگان «حلم» و «أناه» نیز با واژة «صبر» رابطة جانشینی دارند. همچنین، واژة «صبر» با واژگانی مانند «عجله» و «جزع» رابطة تقابل دارد و از این دو واژة متقابل نمونه‌هائی در قرآن دیده می‌شود.

http://rjqk.atu.ac.ir/article_7088_430b6e20fec1ef740cc3faad034dd6ef.pdf