ابوبکر باقلانی اشعری بصری - متکلم قرن 4 اهل سنت
ابوبکر باقلانی اشعری بصری - متکلم قرن 4 اهل سنت
ابوبکر محمد بن طیب بن محمد باقلانی اشعری بصری از دانشمندان مسلمان اشعری در علم کلام و نحو سده چهارم هجری قمری در فارس زاده شد و در ۶۵ سالگی در مدینه درگذشت.
شرایط تاریخی
فروپاشی خلافت عباسی که حاصل پاره‌پاره شدن قدرت مرکزی اش بود تأثیرات مخرب بیواسطه ای بر جایگاه مسلمانان اهل سنت داشت. نظامیان شیعه همچون آل بویه در شرق و حمدانیان در سوریه شمالی و بین‌النهرین شمالی و غیره کنترل ممالک اسلامی را بدست داشتند. اهل سنت نه تنها مجبور به دفاع از جایگاه خود در مقابل اهل تشیع بودند بلکه همچنین مجبور بودند تا به انتقادات بسیار قوی متکلمان و عارفان و اخلاقیان شیعه پاسخ گویند. رویارویی با الهیات شیعه نه تنها بزرگترین پالش برای متکلمان اهل سنت بود بلکه یک چالش درونی نیز بود.
نام
نام وی ابو بکر محمد ابن طیب این محمد ابن جعفر این قاسم الباقلانی بصری است. او همچنین به نام قاضی ابو بکر نامبردار است. وی در بصره زاده شده‌است و اوضاع و احوال آن نامعلوم است. تاریخ زادروز وی نیز برای هیچ‌کدام از زندگی‌نامه نویسانش معلوم نیست. جوزف الیان سرکیس بر این باور است که قاضی باقلانی در سال ۳۳۸ هجری زاده شده‌است. هیچ چیزی در باب اوائل زندگانی باقلانی در بصره دانسته نیست. وی از بصره به بغداد نقل مکان می‌کند و اصول را زیر نظر فردی اشعری به نام مجاهد طائی، فقه را نزد ابو بکر ابهری از پیشروان مالکی در بغداد فرا می‌گیرد.
کنیه
در باب کنیه وی به بقلانی آمده‌است که ابن خلکان در باب این کنیه و تلفظ صحیح آن بتفصیل سخن رانده‌است و در نهایت نتیجه گرفته‌است که نام وی باید از بقلا باشد. گرچه که حریری بر این باور است که نام وی مشتق از بقلی است.
استادان
«علم معقول» را از ابوعبداللّه محمدبن احمدبن مجاهد طائی، شاگرد ابوالحسن اشعری، فراگرفته بود. از جمله استادان او در کلام ابوالحسن باهلی بصری بود که او نیز از شاگردان ابوالحسن اشعری بود و، به گفته خود باقلاّنی، او با ابواسحاق اسفراینی (اسفراینی، ابواسحاق) و ابن فورک به درس شیخ باهلی می‌رفته‌اند.
کتاب‌شناسی
الإنصاف فيما يجب اعتقاده ولا يجوز الجهل به. تمهيد الأوائل وتلخيص الدلائل. التقريب والإرشاد. إعجاز القرآن. كيفية الاستشهاد في الرد على أهل الجحد والعناد. شرح اللمع في الرد على أهل الزيغ والبدع. الفرق بين معجزات الأنبياء وكرامات الصالحين. الإبانة عن إبطال مذهب أهل الكفر والضلالة. كيفية الاستشهاد، في الرد على أهل الجحد والعناد. الرد على المعتزلة فيما اشتبه عليهم من تأويل القرآن. الرد على الرافضة والمعتزلة والخوارج والجهمية. المقدمات في أصول الديانات. الإنصاف في أسباب الخلاف. هداية المسترشدين. التعديل والتجوير. الإمامة الكبيرة. شرح أدب الجدل. مسائل الأصول. دقائق الكلام. مناقب الأئمة. الإيجاز. الكسب.
پانویس
باقلانی، لغت‌نامه دهخدا.
The political Doctrine of Baqillani,Yusuf IBIsh Beyrut 1966,p4-5
محمدبن احمد ذهبی، سِیَراعلام النبلاء، ج۱۷، ص۱۹۱، چاپ شعیب ارنؤوط و حسین اسد، بیروت ۱۴۰۱–۱۴۰۹/ ۱۹۸۱–۱۹۸۸.
ابن عساکر، تبیین کذب المفتری فیما نسب الی الامام ابی الحسن الاشعری، ج۱، ص۱۷۸، چاپ حسام الدین قدسی، قاهره ۱۳۴۷/ ۱۹۲۸.
راهنمای آزمون ارشد و دکتری رشته علوم قرآن و حدیث+مطالب آموزنده قرآنی و حدیثی+علایق شخصی