دکتر علیرضا آزاد (علت توجه قرآن به طبیعت و کشاورزی)

دکتر علیرضا آزاد ضمن اشاره به این سخن ویل دورانت که دین در جامعه کشاورزی و علم در جامعه صنعتی پیشرفت می‌کند، علت توجه قرآن به طبیعت و کشاورزی را همین مسئله قلمداد کرد.

علیرضا آزاد، عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد و نویسنده کتاب «تفسیر قرآن و هرمنوتیک کلاسیک» است. وی مقالات قرآنی متعددی نیز به رشته تحریر درآورده است که از بین آنها می‌توان به مقالات «دین در هرمنوتیک فلسفی»، «نگاهی به رویکرد هرمنوتیکی فضل الرحمان در تفسیر قرآن»، و «رد سید حیدر آملی بر آراء ابن عربی در باب ختم ولایت» اشاره کرد.

علی‌رضا آزاد در سلسله جلساتی به مناسبت ماه مبارک رمضان، با استفاده از آیات کلام الله، به بیان نکاتی درباره «محیط زیست و قرآن» پرداخته است.

جلسه یازدهم این سلسله مباحث با عنوان «گیاهان در اندیشه توحیدی قرآن» را در ادامه می‌توانید ببینید و بخوانید؛

در ادامه سلسله مباحث محیط زیست و قرآن در این جلسه درباره گیاهان در اندیشه توحیدی قرآن سخن خواهیم گفت. از منظر قرآن تمام آنچه در آسمان‌ها و زمین است چه انسان چه حیوان و چه گیاه شعور توحیدی دارند: «يُسَبِّحُ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ؛ هر چه در آسمان‌ها و زمین است همه به تسبیح و ستایش خدا مشغولند».

در این میان کشاورزی و گیاهان از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند چراکه همانطور که بسیاری از مورخان، فیلسوفان و اندیشمندان بیان کردند کشاورزی و کار با خاک به طبع انسان نزدیک‌تر است تا صنعت و تجارت. ویل دورانت در تاریخ تمدن می‌نویسد دین در جامعه کشاورزی و علم در جامعه صنعتی پیشرفت می‌کند. شاید تامل و توجه به گیاهان در قرآن و سهم بزرگی که این مسئله در توجه به محیط زیست از منظر قرآن دارد از این منظر باشد. در آیه ۶۳ و ۶۴ سوره واقعه از مسئله گیاهان و کشاورزی به عنوان یک نشانه توحیدی استفاده می‌شود آنجا که خداوند می‌فرماید: «أَفَرَأَيْتُمْ مَا تَحْرُثُونَ أَأَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ؛ آيا آنچه را كشت مى‌كنيد ملاحظه كرده‏‌ايد آيا شما آن را [بى‏يارى ما] زراعت مى‌كنيد يا ماييم كه زراعت مى‌‏كنيم».

بین حارث و زارع به معنای کشاورز در فرهنگ قرآنی تفاوت است. یک کسی گیاه را می‌کارد و پرورش می‌دهد و یک کسی گیاه را رویش می‌دهد. آنچه یک کشاورز انجام می‌دهد آب و کودی است که پای بذر می‌ریزد ولی چه کسی از دل این بذر برگ‌های زیبا و دانه‌های شگرف گل را خارج می‌کند؟ آیا کشاورز این کار را می‌کند؟ کشاورز فقط امکان تحقق چنین چیزی را فراهم می‌کند ولی اصل این ویژگی‌ها را خداوند در وجود بذر قرار داده است. حارث کشاورزی است که امکانات را فراهم کرده است و زارع کشاورز حقیقی است که در تمام دنیا خدا است.

به مباحثی دیگر مثل قطع دختران و پرهیز دادن از آن در جلسه آینده اشاره خواهیم کرد و اینجا صحبت را با فرمایشی از امیرالمومنین(ع) تمام می‌کنیم که می‌فرمایند: «مِمَّا يَزِيدُ فِي الْعُمُرِ ... وَ أَنْ يُحْتَرَزَ عَنْ قَطْعِ الْأَشْجَارِ الرَّطْبَةِ». بحث درباره گیاهان را در جلسه آینده پی خواهیم گرفت.

دکتر علیرضا آزاد (جایگاه حیوانات در قرآن)

دکتر علیرضا آزاد، عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد و نویسنده کتاب «تفسیر قرآن و هرمنوتیک کلاسیک» است. وی مقالات قرآنی متعددی نیز به رشته تحریر درآورده است که از بین آنها می‌توان به مقالات «دین در هرمنوتیک فلسفی»، «نگاهی به رویکرد هرمنوتیکی فضل الرحمان در تفسیر قرآن»، و «رد سید حیدر آملی بر آراء ابن عربی در باب ختم ولایت» اشاره کرد.

علی‌رضا آزاد در سلسله جلساتی به مناسبت ماه مبارک رمضان، با استفاده از آیات کلام الله، به بیان نکاتی درباره «محیط زیست و قرآن» پرداخته است.

جلسه هفتم این سلسله مباحث با عنوان «جایگاه حیوانات در قرآن» را در ادامه می‌توانید ببینید و بخوانید؛

هفت سوره از قرآن به نام حیوانات است که شامل سوره مبارکه بقره، انعام، نحل، نمل، عنکبوت، فیل و عادیات هستند و در ۱۵۴ آیه از ۵۲ سوره قرآن درباره حیوانات اهلی همانند گاو و گوسفند تا حیوانات وحشی همانند گرگ، پرندگانی مانند کلاغ و هدهد، حشراتی همانند پشه و زنبور و آبزیانی همانند انواع ماهی‌ها سخن گفته شده است. شاید در مدل زیست امروزی، تا حد زیادی از حیوانات در زندگی روزانه‌ خودمان دور شده‌ایم. ما حیوانات را به شکل گوشت‌هایی در قصابی‌ها می‌بینیم و نه آنچنان در متن زندگی خودمان، مانند آسمان که روزی با زندگی انسان پیوسته بود ولی شاید امروزه کمتر به دیده تأمل، دقایق و ساعاتی به آسمان نگاه کرده باشیم.

در گذشته، حیوانات، هم به عنوان غذا و هم به عنوان کمک و ابزار کار و هم به عنوان امری لذت‌بخش و زینت، محسوب می‌شدند. قرآن به چنین کارکردهایی اشاره می‌کند و در آیه ۵ تا ۷ سوره مباکره نحل می‌فرماید: «وَالْأَنْعَامَ خَلَقَهَا لَكُمْ فِيهَا دِفْءٌ وَمَنَافِعُ وَمِنْهَا تَأْكُلُونَ وَلَكُمْ فِيهَا جَمَالٌ حِينَ تُرِيحُونَ وَحِينَ تَسْرَحُونَ وَتَحْمِلُ أَثْقَالَكُمْ إِلَى بَلَدٍ لَمْ تَكُونُوا بَالِغِيهِ إِلَّا بِشِقِّ الْأَنْفُسِ إِنَّ رَبَّكُمْ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ؛ و چهارپایان را خلقت کرد که به (موی و پشم) آنها گرم می‌شوید و از آنها فواید بسیار دیگر برده و از (شیر و گوشت) آنها غذای مأکول می‌سازید. و هنگامی که آنها را شبانگاه از چرا برمی‌گردانید یا صبحگاه به چرا بیرون می‌برید زیب و افتخار شما باشندو بارهای شما را (به آسانی) از شهری به شهر دیگر برند که خود شما (بدون بار) جز با مشقّت بسیار بدان جا نتوانید رسید (چه رسد با بار)؛ راستی که پروردگار شما رئوف و مهربان است » جالب است که در ادامه، خداوند اشاره می‌فرماید این کارکردی که حیوانات در زمینه حمل و نقل دارند در آینده با مخلوقاتی صورت خواهد گرفت که اکنون نمی‌دانید.

خداوند در آیه ۸ این سوره می‌فرماید: «وَالْخَيْلَ وَالْبِغَالَ وَالْحَمِيرَ لِتَرْكَبُوهَا وَزِينَةً وَيَخْلُقُ مَا لَا تَعْلَمُونَ؛ و اسبان و استران و خران را برای سواری و تجمّل شما آفرید و چیز دیگری هم که شما هنوز نمی‌دانید (برای سواری شما) خواهد آفرید» ما امروزه شاهد تفاوت این کارکرد و استفاده از انواع وسایل حمل و نقل هستیم و شاید در آینده هم وسایل دیگری را ببینیم و مصداق تفسیر این آیه باشند که اکنون نسبت به آن آگاهی نداریم. در جلسات آینده درباره حیوانات و تصویری که قرآن از آنها عرضه می‌کند بیشتر صحبت خواهیم کرد.

جلسه تفسیر کاربردی قرآن کریم (آیات سوره لقمان) دکتر علیرضا آزاد دانشگاه فردوسی مشهد

جلسه تفسیر کاربردی قرآن کریم (آیات سوره لقمان) دکتر علیرضا آزاد دانشگاه فردوسی مشهد

جلسه قرآن قسمت اول

جلسه قرآن قسمت دوم