تحقیقی پیرامون تواتر قرائات قرآن کریم (مهین شریفی اصفهانی)

تعریف تواتر
تواتر اصطلاحی در فن حدیث است ، چنانکه حدیث را به اعتبار تعداد روات به اقسام: متواتر ، مشهور ، مستفیض و آحاد تقسیم کرده‌اند.

 

متواتر در لغت به معنای یکی پس از دیگری آمدن بلافاصله است و در اصطلاح علم الحدیث ، منظور خبر جماعتی است که اتفاق آنان بر کذب محال و در نتیجه فی نفسه و بدون انضمام قراین ، موجب علم به مضمون خبر باشد. بنابراین تواتر ، نقل‌های پی در پی و فراوان و یقین آور را گویند که ناقلان آن در کثرت به حدی رسند که نه تنها یقین‌آور باشد، که احتمال تبانی ایشان بر کذب خبر واحد گویند. لذا خبر متواتر را شروطی است که عبارت‌اند از: الف ـ استعمال سند از راوی اخیر تا مصدر حدیث به صورت تام؛ ب ـ رسیدن عدد روات و ناقلین به حدی از کثرت و اشتهار که از تبانی ایشان بر کذب ایمن باشد؛ ج ـ برقراری این کثرت نقل در هر عصر و طبقه تا مصدر اول. در نتیجه هرجا بحث از تواتر می‌شود باید در نظر داشت که خبر مورد نظر واجد شرایط لازم باشد و هرگونه تسامح و غفلت از این شرایط ممکن است منجر به خطا شود. قراءات مختلف قرآن کریم را نیز جمعی چون سیوطی در « الاتقان » به متواتر، مشهور ، شاذ و … تقسیم کرده‌اند. در تعریف قرائت متواتر سیوطی می‌گوید: « هو ما رواه جمع عن جمع لایمکن تواطؤ هم علی الکذب عن مثلهم ، مثاله ما اتفقت الطرق فی نقله عن السبعه و هذا هو الغالب فی القراءات». و نیز در تعریف قرائت مشهور می‌گوید: « هو ما صح سنده بان رواه العدل الضابط عن مثله و هکذا و وافق العربیه و وافق احدالمصاحف العثمانیه سواء أکان عن الأئمه السبعه ام العشره ام غیر هم عن الائمه المقبولین و اشتهر عند القراء فلم یعدوه من الغلط و لا من اشذوذ الا انه لم یبلغ درجه التواتر»