خلاصه کتاب تاریخ تفسیر جلالیان

Summary of Jalalian's History of Exegesis book

معناى اصطلاحى تأويل

در نزد علماء متقدم «تأويل» در اصطلاح دراى دو معنى بوده است:

1- تأويل و تفسر مرادف است. (مجاهد و طبرى بر اين عقيده بوده‏اند).

2- تأويل مراد اصلى كلام است. اگر گفته شود: «طلعت الشمس» تأويل آن نفس طلوع شمس مى‏باشد.

و در نزد علماء متأخر تأويل در اصطلاح، برگرداندن لفظ از معنى راجع به معنى مرجوح است. بشرط آنكه شواهد و دلائلى آن را تأييد نمايد.

علامه طباطبائى قدس سره الشريف در باب تأويل فرموده است: تأويل هر چيزى حقيقتى است كه آن چيز از آن سرچشمه مى‏گيرد و آن چيز بنحوى تحقق دهنده و حامل ونشانه اوست چنانكه صاحب تأويل زنده تأويل است. و ظهور تأويل با صاحب تأويل است.

انه فى ام الكتاب لدينا لعلى حكيم» سوگند به كتاب مبين، ما آن را قرآنى عربى قرار داديم تا شايد شما تعقل كنيد و بدرستى آن در حالى كه پيش ما در ام الكتاب است بلند است (دست فهم عادى به او نمى‏رسد) و محكم است (نمى‏شود در او رخنه كرد). پس «تأويل» قرآن حقيقت يا حقايقى است كه در ام الكتاب پيش خدا است و از مختصات غيب مى‏باشد.

راغب اصفهانى گفته است: تفسير اعم از تأويل است. تفسير بيشتر در الفاظ بكار مى‏ رود، و تأويل بيشتر در معانى و جمله‏هابكار مى‏رود و اكثرا در كتب الهى انجام مى‏گيرد و تفسر هم در كتب الهى و هم در كتابهاى ديگر واقع مى ‏شود.

مفسرين مشهور از صحابه پيامبر (ص)

اميرالمؤمنين على بن ابيطالب ع)

1- عبدالله بن عباس (م 68 ه.ق) ابن عباس در طول «تاريخ تفسير» به القاب مختلفى شهرت يافته است، مانند: ترجمان القرآن، فارسى القرآن، حبر الامة، بحر الامة، رئيس المفسرين، شيخ المفسرين.

2- عبدالله بن مسعود (م 32 ه.ق) ابن مسعود ازنظر كثرت احاديث تفسيرى نفر بعد از ابن عباس است. او حافظ قرآن بوده و از اين نظر مورد توجه و عنايت پيامبر اكرم (ص) بوده است. نوشته: پيغمبر گرامى اسلام (ص) دوست مى‏داشت تلاوت قرآن كريم را از زبان او استماع نمايد. و محققان ايشان را از جمله دوازده نفرى مى‏دانند كه در زمان صحابه به دوستى خاندان رسالت معروف بوده است.

3- ابى بن كعب (م 19 بين 32 ه . ق) ابن كعب نخستين كاتب وحى بوده و از مفسيرين بنام و مشهور عصر صحابه به شمار مى‏آيد. وى از احبار يهود بود كه مسلمان شد و به همين جهت به اسرار كتب كهن نيز واقف بود. گويند او داراى نسخه بزرگى در تفسير است، كه بعضى از علما از آن تفسير در كتب خويش آورده‏اند.

4- زيد بن ثابت ضحاك انصارى (م 45 ه . ق) وى از كتاب وحى و از بزرگان بود و به كنيه «ابوخارجه» معروف است و بيشتر شهرت او در كتابت وحى قرائت و نيز مقام على بوده است. زيد در مدينه در امور قضائى و فتوى و قرائت و فرائض سرآمد ديگران بود. و اوست كه با تشويق عمر و به دستور ابى بكر پس از جنگ يمامه به جمع آورى و تدوين قرآن كريم پرداخت و عثمان نيز مردم را به قرائت زيد متحد ساخت . ابن عباس با وجود جلالت قدر و وسعت دانش، براى كسب علم به خانه زيد مى‏رفت و مى‏گفت: «به نزد علم بايد رفت، چه علم نزد كسى نمى‏آيد».