تدوين غريب الحديث در سده سوم

ابوعبید قاسم بن سلام

ابوعبید قاسم بن سلام خزاعی [د 224ق]، فقیه، محدث، قاری و لغت شناس برجسته خراسانی است که آثار پرشماری در حوزه های مختلف دانش از او بر جای مانده است. بنا به روایتی پدرش مولای مردی از هرات بود و با قبیله عرب ازد نسبت ولاء داشت وخود نیز در همان شهر زاده شد (خطیب بغدادی 1349ق، ج12 ص 403- 404). ابوعبید پس از تحصیل مقدمات در خراسان، برای ادامه رهسپار عراق شد و از شیوخ بزرگ کوفه، بصره و بغداد چون یحیی بن سعید قطان دانش آموخت (همان اثر، ج 12 ص 408- 409؛ مزی، تهذیب، ج15، ص 169). درحدود 191 ق سفری هم به شام داشت و در خلال سفر، از برخی عالمان شهرهای شام مانند معمر بن سلیمان نخعی نیز بهره گرفت (نک: ابوشامه 1406ق، ص 201؛ مرشد بالله 1403ق، ج2 ص287)، اما او در آن زمان خود عالمی شایسته بود و در حدود 192ق ثابت بن نضر خزاعی که از سوی خلیفه عباسی به فرمانروایی ثغور شام گماشته شد (نک: طبری 1407ق، ج5 ص 12) ابوعبید را به عنوان قاضی شهر طرسوس، مرکز ولایت ثغور برگزید. وی در حدود 18 سال در این سمت باقی بود و عملاً ثغور شام به محل تعلیم و تألیف او تبدیل شد (خطیب بغدادی 1349ق، ج12 ص 413). وی سفرهایی به مصر (ذهبی 1405ق، ج10 ص 492) و حجاز نیز داشته (نک: ابوعبید 1384ق، ج1 ص 316).