علوم قرآن و حدیث

تفسیر آیه 112 سوره انبیاء (تفسیر المیزان) قالَ رَبِّ احْکُمْ بِالْحَقِّ وَ رَبُّنَا الرَّحْمنُ الْمُسْتَعانُ عَلي‏ ما تَصِفُونَ

(قال رب احکم بالحق وربنا الرحمن المستعان علی ماتصفون ): (گفت :پروردگارا به حق داوری کن و پروردگار ما بسیار بخشنده است و در مورد آنچه شمامی گویید او مددرسان ماست ) ظاهرا رسولخدا ص بعد از اتمام حجت و مخاصمه با کافران و پس از اعراض آنها، روی از ایشان برگردانده و متوجه درگاه پروردگار شده و می فرماید خدایا به حق داوری کن و این قید (بالحق ) قید توضیحی است نه احترازی چون حکم خدای تعالی به جز حق نیست ، در واقع یعنی ، خدایا به حکم حق خودت بین ما داوری کن و حق راظاهر نما و باطل را سرکوب کن ، آنگاه مجددا رو به کفار کرده و فرمودند: پروردگار مابخشنده است و بر علیه گفته های باطل شما و اعراضتان بهترین یاور است و او از آنچه که به ساحتش نسبت می دهید مبرا و منزه است‌.

مجمع البیان

در آخرین آیه مورد بحث که آخرین آیه این سوره مبارکه نیز هست مى فرماید:
قالَ رَبِّ احْکُمْ بِالْحَقِ
پیامبر ما پس از رساندن پیام خدا به آنان و پس از روبه رو شدن با حق ستیزى و انکارشان به جاى پذیرش حق و عدالت، رو به بارگاه خدا نمود و گفت:
قال رب احکم بالحق
پروردگارا! میان من و شرک گرایان به حق داورى کن.
«قتاده» مى گوید: منظور این است که هرگاه پیامبر در پیکار و جهادى حضور مى یافت، مى گفت: پروردگارا! به حق داورى فرما و در میان ما و دشمن ما به گونه اى کار را پایان بخش که حق براى همگان آشکار گردد، و عدل را بر ستم و بیداد پیروز فرما.
وَ رَبُّنَا الرَّحْمنُ الْمُسْتَعانُ عَلى ما تَصِفُونَ
و پروردگار ما همان خداى بخشاینده است که به بندگان خویش رحم مى کند و آنان را بر دروغ و باطل شما - که پیامبر را انسانى همانند خود مى پندارید و خدا را صاحب فرزند وصف مى کنید - یارى مى دهد و بر شما پیروزشان مى سازد.

تفسیر نمونه

آخرین آیه مورد بحث که آخرین آیه سوره انبیاء است همچون نخستین آیه این سوره سخن از غفلت مردم بى خبر مى گوید، و به عنوان نقل قول از پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) در یک عبارت نفرین مانند ناراحتى او را از این همه غرور و غفلت منعکس مى کند و مى گوید: پیامبر بعد از مشاهده این همه اعراض و رویگردانى ((عرض کرد پروردگار من ! به حق داورى فرما، و این گروه طغیانگر را طبق قانون عدالتت کیفر ده !)) (قال رب احکم بالحق ).
در دومین جمله روى سخن را به مخالفان کرده و مى گوید: ((پروردگار همه ما خداوند رحمان است ، و ما از پیشگاه مقدسش در برابر نسبتهاى ناروائى که شما به او مى دهید استمداد مى طلبیم )) (و ربنا الرحمن المستعان على ما تصفون ).
در حقیقت با کلمه ((ربنا)) آنها را به این واقعیت توجه مى دهد که ما همه مربوب و مخلوقیم و او خالق و پروردگار همه ما است .
تعبیر به ((الرحمن )) که اشاره به رحمت عامه پروردگار است به آنها گوشزد مى کند که سر تا پاى وجود شما را رحمت الهى فرا گرفته چرا لحظه اى در آفریننده این همه نعمت و رحمت نمى اندیشید؟
و تعبیر ((المستعان على ما تصفون )) به آنها اخطار مى کند که گمان نکنید ما در برابر انبوه جمعیت شما تنها هستیم ، و تصور نکنید این همه تهمت و دروغ و نسبتهاى نارواى شما چه در مورد ذات پاک خدا، و چه در برابر ما، بدون پاسخ خواهد ماند، نه ، هرگز که تکیه گاه همه ما او است ، و او قادر است از بندگان مؤ من خود در برابر هر گونه دروغ و تهمت دفاع کند.