تفسیر آیه 39 سوره ذاریات (فَتَوَلَّى بِرُكْنِهِ وَقَالَ سَاحِرٌ أَوْ مَجْنُونٌ)

ترجمه آیت الله مکارم: امّا او با تمام وجودش از وی روی برتافت و گفت: «این مرد یا ساحر است یا دیوانه»!

ترجمه الهی قمشه ای: و فرعون به غرور ملک و قدرت (از طاعت حق) سرکشید و گفت که موسی ساحر یا دیوانه است.

ترجمه فولادوند: پس [فرعون‌] با اركان [دولت‌] خود روى برتافت و گفت: «[اين شخص،] ساحر يا ديوانه‌اى است.»

ترجمه آیتی: و او با همه نيرويش اعراض كرد و گفت: جادوگرى است يا ديوانه‌اى.

اما فرعون نه تسلیم معجزات بزرگ موسی (ع) که گواه ارتباطش با خدا بود شد، و نه در مقابل دلائل منطقی او سر تعظیم فرود آورد، بلکه به خاطر غرور و تکبری که داشت «با تمام وجودش از وی روی برتافت و گفت: (این مرد) یا ساحر است یا دیوانه»! (فَتَوَلَّی بِرُکْنِهِ وَ قالَ ساحِرٌ أَوْ مَجْنُونٌ).

جالب این که جباران زورگو در تهمتها و نسبت های دروغین که به انبیاء بزرگ می‌دادند گرفتار سر در گمی و تناقض گوئی عجیبی بودند، گاه آنها را ساحر می‌خواندند، و گاه مجنون، با این که «ساحر» باید انسان هوشیاری باشد که با استفاده از ریزه کاریها و مسائل روانی و خواص مختلف اشیا کارهای اعجاب انگیزی را انجام دهد و مردم را اغفال نماید، در حالی که مجنون نقطه مقابل آن است.

تفسیر المیزان

كـلمـه (تـولى) از مـصـدر (تـولى) اسـت، كـه بـه مـعـنـاى اعـراض است. و حرف (بـاء) در جـمـله (برُكنه) باى مصاحبت است. و منظور از (ركن فرعون) جنود اوسـت، هـمـچـنـان كـه آيـه بـعـدى نـيز اين معنا را تأييد مى كند. و معناى آيه اين است كه: فـرعـون بـا لشكريانش از موسى روى گردانده دعوتش را نپذيرفتند. بعضى هم گفته انـد: حـرف بـاء در ايـنـجـا مـعـنـا نـمـى دهـد، و تـنـهـا بـه مـنـظـور مـتـعـدى كـردن فـعـل لازم آمـده، چـون (تولى) فعل لازم است، حرف باء را آورده تا معناى وادارى به اعـراض را برساند، و در نتيجه معناى آيه چنين شود: فرعون لشكر خود را وادار كرد به اينكه از موسى اعراض كنند.

(و قـال سـاحـر او مـجـنـون) - يعنى فرعون يک بار گفت كه موسى مجنون است، كه حـكـايـت ايـن گـفـتـارش در آيـه (ان رسـولكـم الذى ارسل اليكم لمجنون) آمده، و يک بار ديگر گفت كه وى ساحر است، و حكايت اين تهمتش در آيه (ان هذا لساحر عليم) آمده است.