تعارض نص و ظاهر

تنافی میان مدلول دلیل نصّ و دلیل ظاهر را تعارض نص و ظاهر گویند.

تعریف

تعارض نص و ظاهر، از اقسام تعارض ادله لفظی، و به معنای تنافی میان مدلول نص معنای آشکار که معنای دیگری در آن احتمال داده نمی‌شود و ظاهر دارای دو معنا، یکی راجح و دیگری مرجوح است، مانند:

تعارض عام و خاصی که عام، در معنای خود ظاهر، و خاص، در معنای خود نص است؛ برای مثال، جمله «اکرم العلما» در وجوب اکرام همه علما (اصولی، نحوی، صرفی و...) ظهور دارد و جمله «لا باس بترک اکرام النحاة» در عدم وجوب اکرام نحوی‌ها نص است.

اقوال اصولیین

در تعارض نص و ظاهر سه دیدگاه وجود دارد:

۱. مرحوم «شیخ انصاری» و مشهور اصولی‌ها نص را بر ظاهر مقدم دانسته و ظاهر را توجیه می‌کنند؛

۲. گروهی معتقدند باید قواعد باب تعارض را رعایت کرد؛

۳. برخی دیگر، در این مورد تفصیل‌هایی داده‌اند. [۱] [۲]  [۳]

پانویس

۱. آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، کفایة الاصول، ص۴۳۸.    

۲. انصاری، مرتضی بن محمد امین، فرائد الاصول، ج۴، ص۸۶.    

۳. فاضل لنکرانی، محمد، کفایة الاصول، ج۶، ص (۱۵۴-۱۵۰).

منبع

فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۳۴۱، برگرفته از مقاله «تعارض نص و ظاهر».