مبین منفصل
مبین منفصل به لفظ رافع اجمال لفظ مجمل، و منفصل از آن اطلاق می‌شود.

تعریف

«مبین» لفظی است که دلالتش واضح باشد و اجمال لفظ مجمل را بیان و روشن کند. در صورتی که این مبین در آیه دیگری و با فاصله آمده باشد، آن را «مبین منفصل» می‌نامند؛

مثال

مانند:
۱. (وجوه یومئذ ناضرة الی ربها ناظرة). [۱] [۲]  این آیه اجمال دارد و با آیه (لا تدرکه الابصار وهو یدرک الابصار) [۳]  بیان شده است.

۲. (احلت لکم بهیمة الانعام الا ما یتلی علیکم) [۴]  که با آیه (حرمت علیکم المیتة والدم ولحم الخنزیر...) [۵]  بیان و روشن شده است.

مبین منفصل از سنت

گاهی مبین منفصل، از سنت است؛ یعنی قرآن با حدیث تبیین می‌شود؛ مانند: (واقیموا الصلاة وآتوا الزکاة) [۶]  و (ولله علی الناس حج البیت) [۷]  که افعال نماز، مقدار نصاب زکات و مناسک حج در احادیث بیان شده است.

دیدگاه زرکشی

زرکشی به این نکته اشاره می‌کند که قرینه منفصل- مانند قرینه متصل - گاهی سبب تعین معنایی می‌شود که اگر این قرینه در بین نبود کلام ، حمل بر معنایی غیر از آن معنا می‌شد، در این صورت « تخصیص » و « تاویل » گفته می‌شود، مثل آیه: (فان طلقها فلا تحل له من بعد حتی تنکح زوجا غیره) [۸]  که نسبت به آیه: (الطلاق مرتان) [۹]  عمومیت طلاق را- که شامل طلاق بائن هم می‌شود- به طلاق رجعی محدود می‌کند، و اگر این قرینه در بین نبود طلاق، حمل بر عموم می‌شد.

و گاهی این قرینه فقط سبب آشکار شدن مراد از لفظ می‌شود، به طوری که اگر این قرینه در بین نبود مفهوم آیه بر اجمال و ابهام خود باقی می‌ماند، که در این صورت «بیان» نامیده می‌شود. [۱۰] [۱۱] [۱۲] [۱۳]

پانویس

 ۱. قیامت/سوره۷۵، آیه۲۲.    
۲. قیامت/سوره۷۵، آیه۲۳.    
۳. انعام/سوره۶، آیه۱۰۳.    
۴. مائده/سوره۵، آیه۱.    
۵. مائده/سوره۵، آیه۳.    
۶. بقره/سوره۲، آیه۴۳.    
۷. آل عمران/سوره۳، آیه۹۷.    
۸. بقره/سوره۲، آیه۲۳۰.    
۹. بقره/سوره۲، آیه۲۲۹.    
۱۰. زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن (باحاشیه)، ج۲، ص۱۸۴.    
۱۱. سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، ج۳، ص۶۰.    
۱۲. صالح، صبحی، مباحث فی علوم القرآن، ص۳۱۰.    
۱۳. کمالی دزفولی، علی، قرآن ثقل اکبر، ص۲۰۲.


منبع

فرهنگ‌نامه علوم قرآن، برگرفته از مقاله«مبین منفصل».