اَسْماء بِنْت عُمَیس از زنان مسلمان و صحابی پیامبر اسلام(ص) است. اسماء به همراه همسرش جعفر بن ابی طالب اسلام آورد و به حبشه هجرت کرد. پس از شهادت جعفر، به همسری ابوبکر درآمد و با درگذشت ابوبکر، همسر امام علی(ع) شد. اسماء مادر محمد بن ابی بکر است. وی از معدود کسانی بود که در مراسم غسل شبانه حضرت فاطمه(س) حضور داشت.
نسب و ولادت
پدرش عمیس بن معد، از قبیله قحطانی بنی خثعم بن انمار و مادرش هند دختر عون بن زهیر حِمیری بود.[۱] از تاریخ ولادت او اطلاعی در دست نیست.

ازدواج، اسلام، هجرت
اسماء ابتدا با جعفر بن ابی طالب ازدواج کرد و همراه همسرش اسلام آورد و جزو نخستین مسلمانان قبل از ورود پیامبر (ص) به خانه ارقم ابن ابی ارقم بود.[۲]

در سال هفتم بعثت همراه همسرش جعفر بن ابی طالب به حبشه هجرت کرد[۳] و در سال هفتم هجری همراه دیگر مهاجران، به مدینه بازگشت و در سال ۸ قمری همسرش جعفر را در جنگ موته از دست داد. پس از آن به همسری ابوبکر درآمد و محمد را در سال حجة الوداع به دنیا آورد. وی هنگام بیماری پیامبر(ص) بر بالین آن حضرت بود.[۴]

پس از درگذشت ابوبکر، همسر امام علی(ع) شد و به گفته کلبی[۵] دو فرزند وی یحیی و عون حاصل این ازدواج بود.[۶] یحیی در کودکی از دنیا رفت[۷] اما از آنجا که درباره عون اختلاف هست، بعید نیست که میان او و عون بن جعفر خلطی رخ داده باشد[۸] و به جای عون از محمد یاد کرده‌اند.

فرزندان
اسماء بنت عميس سه فرزند به نامهای عبدالله، محمد و عون از همسر اولش جعفر بن ابی طالب به دنیا آورد.[۹] از همسر دومش ابوبکر، محمد را در سال حجة الوداع به دنیا آورد و از همسر سومش امام علی(ع) دو فرزند به نام‌های یحیی و عون به دنیا آورد.[۱۰]

درگذشت
از زمان دقیق مرگ اسماء اطلاعی در دست نیست. هر چند دو تاریخ ۳۸ق و پس از ۶۰ق برای درگذشت او در برخی منابع آمده[۱۱] اما در جایی تنها به ادامه زندگی او پس از شهادت امام علی(ع) اشاره شده است.[۱۲] قبری در قبرستان باب الصغیر به وی منسوب است.[نیازمند منبع]

حضور در مراسم غسل شبانه حضرت فاطمه(ع)
اسماء از معدود کسانی بود که در مراسم غسل شبانه حضرت فاطمه(س) حضور داشت[۱۳] و حتی گفته‌اند در مراسم ازدواج امام علی(ع) با حضرت فاطمه(ع) نیز حاضر بود؛ اما با توجه به تاریخ این ازدواج در ۲ق و بازگشت اسماء از حبشه این نکته بعید به نظر می‌رسد.[۱۴]

ظاهراً به دلیل همین پیوند نزدیک و صادقانه او با خاندان امام علی(ع) بوده که در منابع شیعی از او به نیکی یاد شده است، چنانکه بر اساس روایاتی، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) او را ستوده‌اند.[۱۵]

نقل حدیث
اسماء احادیثی را از پیامبر(ص) روایت کرده است[۱۶] و از وی نیز کسانی چون فرزندش عبدالله بن جعفر، سعید بن مسیب و عروة بن زبیر و دیگران روایت کرده‌اند.[۱۷] فاطمه دختر حضرت علی(ع)، حدیث منزلت[۱۸] و رد الشمس[۱۹] را از وی روایت کرده است.

یعقوبی[۲۰] از یک «کتاب» نزد اسماء بنت عمیس نام برده که ظاهراً مشتمل بر سخنان پیامبر(ص) بوده است و از آنجا که اسماء، از نزدیکان پیامبر(ص) و خاندان آن حضرت به شمار می‌رفت، قدمت وجود چنین متنی در نهایت درجه اهمیت و ارزش قرار می‌گیرد، اما با توجه به سکوت منابع، دقت بیشتر در جزئیات این متن و صحت انتساب آن، امکان پذیر به نظر نمی‌رسد