علوم قرآن و حدیث

مقدمه
دنیای غرب با جهان اسلام رابطهای دیرین دارد. این رابطه در طول تاریخ فراز و نشیب بسیار دیده است. گاه مبتنی بر « بسمه تعالی »

مشاجره و منازعه بوده، وقتی به مشاجرات قلمی کشیده، زمانی هم جنگهای خونین و درازی در پیش داشته تا کمکم کار به تسامح نتیجه آن امروز شناخت بیشتر یکدیگر است. روزگاری که غرب تنها از نظر ردّ اسلام به کتاب خدا . و تساهل انجامیده است
مینگریست سپری شده، دورانی هم که دید غربی منتجه سیاست استعماری و امپریالیستی باشد باید سپری میگردید. حالا سالهائی
رسیده که برای فهم و درک درست اسلام باید سعی و تلاش بیشتری شود. پس از این قرنها مشاجره و بحث و جدل، زمان آن
رسیده که بررسی اسلام باید بیشتر با رویه علمی سازگار باشد تا جانبداریهای عقیدتی و یا سیاسی. اندک اندک این اعتقاد روی به
پیشرفت نهاده.
یکی از زمینههائی که مستشرقان از دیرباز در آن کار کردهاند، شناخت قرآن مجید و علوم قرآنی است. در این زمینه البته نباید سهم
دانشمندان خاورشناس را در معرفی قرآن به مردم مغرب زمین و شناساندن آن به دنیای دیگر از یاد برد. ولی در این نوع از کتب
نیز، چنانکه در متن خواهید دید، این فراز و نشیب خیلی بیشتر وجود داشته و خوشبختانه امروز به دوره ( 1) تفصیل مطلب را ملاحظه
169 و : سید غلامرضا سعیدی در خاتم پیامبران 2 « مستشرقین و اسلام » مجتبی مینوی و « اسلام از دریچه چشم مسیحیان » کنید: مقاله
1972 ص 122 و 158 و ش 9 ص 82 . تاریخ التراث العربی فؤاد سزگین 1: ط. ، 263 ببعد. مجله منبر الاسلام شماره 5 و 6 سال 30
. خاورشناسان انگلیسی زبان دکتر طیباوی ترجمه خلیلیان، تهران 1349
المبشرون و المستشرقون فی موقفهم من الاسلام دکتر محمد البهی، قاهره. خاورشناسی در روسیه و اروپا از بار تولد ترجمه حمزه
صفحه 9 از 159 www.Ghaemiyeh.com مرکز تحقیقات رایانهای قائمیه اصفهان
سردادور چاپ تهران ابن سینا 1351 . مصادر الدراسۀ العربیه یوسف اسعد داغر ج 2 ص 780 بیروت 1956 . تحقیق عقاید و علوم
431 . و خاورشناسان انگلیسی آقای ابو القاسم طاهری. : شیعی دکتر عبد الجواد فلاطوری در یادنامه علامه امینی 1
، ص: 2
متعادلتری رسیده است. در نتیجه امروز در این باره چند کتاب خوب وجود دارد. برگرداندن این نوع کتب به زبانهای اسلامی،
حداقل این فایده را دارد که از دید غربی نسبت به کتاب مقدس آسمانی خود و از نحوه برخورد آنها و استدلال و استنتاج ایشان
آگاه میشویم و چه بسا که این آگاهی به نوبه خود در روش علمی ما نیز مفید افتد.
امروز جوانان بسیاری در خارج از کشور با علوم تازه آشنائی مییابند و بعد از سالها دوری به شهر و دیار خود بازمیگردند. اینها
چه بسا که از راه غرب دیدی و برخوردی تازه یافته باشند. آشنائی با دید غربی، ما را به این دسته از جوانان نیز نزدیکتر خواهد
ساخت.
در میان این گروه بزرگ غربیها، رژی بلاشر مستشرق فرانسوی جای برجستهای دارد. او با ترجمه خوبی از قرآن مجید، سهمی در
خور توجه یافته است.
در سال 1900 آغاز قرن بیستم میلادی بدنیا آمد و بعد از ظهر هفتم اوت 1973 زندگی خود «erehcalB sigER « رژی بلاشر 2
را به آرامی پشت سر گذاشت. او تا آخرین لحظه حیات در میان همکاران و دوستانش به کار اشتغال داشت. او در خانواده کوچک
متوسطی بدنیا آمده بود. پانزده ساله بود که با پدر و مادرش روانه مراکش شد. در آن وقت مراکش مستعمره فرانسه بود. بعد از
تحصیلات متوسطه او در کازابلانکا داوطلب مترجمی شد. اما این کار را مطابق سلیقه خود نیافت. این بود که در مدرسه مولای
یوسف، رباط به تحصیلات عالیتری ادامه داد. در 1922 لیسانس گرفت. در 1924 روانه الجزیره شد و در بازگشت به رباط، در
همان مدرسه مولای یوسف به کار تدریس اشتغال ورزید. ( 2) خلاصه از مقاله آقای داوید کهن در روزنامه آسیائی سال 1974 ش
10 پاریس. - 1 و 2 ص 1
، ص: 3
در 1929 بود که مؤسسه مطالعات عالی مراکش تأسیس شد و او تا 1935 مدیریت آنجا را به عهده داشت. در این تاریخ، او رساله
965 که اشعر شعرای اسلامی شمرده شده، و در مرحله / دکترایش را در مرحله اول درباره ابوالطیب متّنبی شاعر سوری متوفای 354
مدرسه ملی » دوم ترجمه طبقات الامم سعید اندلسی قرن چهارم/ یازدهم را در دانشگاه سوربن پاریس گذراند. او بعد پروفسور
پاریس شد که تا 1950 بدان کار ادامه داد. « زبانهای شرقی
و عضو آکادمیهای قاهره و دمشق بود. در 1972 به عضویت « مؤسسه مطالعات اسلامی آکادمی پاریس » از 1956 تا 1965 مدیر
انتخاب شد. « انستیتو دو فرانس »
مقالات او در دائرة المعارف اسلام (چاپ اول) حاکی از اطلاعات وسیع او است از جمله درباره: عباس بن احنف، ابو صخر هذلی،
اخطل، عمرو بن کلثوم، عنتره، ذو الرمۀ، بشار بن برد، فرزدق و غیره. در انسیکلوپدی بزرگ فرانسه نیز درباره ابونواس و شوقی و
معرّی و غیره ... مقالات متعددی داشت.
است که از کارهای شناخته شده جهانی در این زمینه است. « تاریخ ادبیات عرب از آغاز تا پایان قرن 15 » اما کار اساسی او
در 1952 به عنوان کتابی پرمایه و تا اندازهای بیطرف شناخته شد. کار معروف «( مسأله محمد (ص » در زمینه اسلامشناسی نیز کتاب
دیگر او ترجمه قرآن است که نهایت تلاش را به کار برده تا در سر حد اعتدال و در کمال فصاحت باشد، و شاید هم تا حدی در
این تلاش موفق بوده، چنانکه ترجمه او یکی از بهترین ترجمههای قرآن به زبانهای اروپائی شناخته شده
، ص: 4
صفحه 10 از 159 www.Ghaemiyeh.com مرکز تحقیقات رایانهای قائمیه اصفهان
است. این کار او مقدمهای داشت که بعد به صورت کتاب موجود در آمد.
بلاشر همچنان که در زمینه اسلامشناسی از سرشناسان جهان غرب است، در قلمرو زبان و ادبیات عرب نیز از برجستگان شمرده
میشود و همین مقدمه به خوبی نشان دهنده آن است که تا چه حد حتی به لهجههای بدوی و مکی و مدنی تسلط کامل داشت.
در سال 1945 که نخستین بار ترجمه بلاشر از قرآن منتشر شد، آن کار مقدمهای داشت که سخت مورد توجه علاقهمندان قرار
گرفت. این اثر روشنترین نمودار انتقاد منابع و مباحث تاریخی و لغوی و ادبی شناخته شد.
بخصوص درباره تدوین و تثبیت قراءت کنونی مورد توجه قرار گرفت.
لذا نویسنده ترجیح داد که آن مقدمه را با تجدید نظرهای اساسی جداگانه به طور مستقلی چاپ کند. این تجدید نظرها به عمل آمد
و در سپتامبر 1958 در پاریس به چاپ رسید. در این چاپ جدید، در بسیاری از موارد، از جمله در فصل ترجمه قرآن به زبانهای
اروپائی که برای اروپائیان بسیار جالب توجه است تجدید نظر اساسی کرد و برای سهولت مراجعه فهرستهای لازم را بدان افزود. البته
درباره قرآن مجید آثار زیادی به زبان فرانسه وجود داشت، چه آثار عوامانه و چه مطالعات عالی تخصصی. ولی به واقع، این آثار،
کنجکاوی یک پژوهشگر و خواستار را توجیه و ارضاء نمیکرد. بلاشر توانست با انتشار این اثر، تاریخی زنده از قرآن مجید را در
تکیه داشت که بعدها « تاریخ قرآن » اختیار خواننده غیر متخصص فرانسوی بگذارد. در این اثر بیشتر او بر کار معروف نلدکه در
توسط شوالی، برجشتر اسروپرتزل توسعه یافت. او در این اثر بر مباحث لغوی، تاریخی، تنظیم دوباره آیات بر حسب نزول، مکی و
مدنی بودن آیات تکیه زیادی کرده و بسیاری از نکات
، ص: 5
مبهم را برای خواننده فرانسوی زبان روشن کرده است. رویهمرفته، بلاشر در این اثر خود موفق بوده است. او تا حدی که اطلاعاتش
اجازه میداده و منابع در اختیار او کفایت میکرده، در راه کمال کار خود کوشش کرده و تا جائی که میتوانسته کوشیده تا
بیطرفی خود را حفظ کند. نمونهای از آن بحثی است که درباره تحریف قرآن دارد و بهیچوجه تندرویهای امثال ویل و کازانوا و
حتی گلدزیهر و نلدکه در آن دیده نمیشود. در نتیجه کتاب او خالی از حملات تند و بیرویهای است که در جامعه استشراق بود.
این نکته را هم نباید ناگفته گذاشت که با وجود تلاش برای بیطرفی، او از نظر فرق اسلامی به شدت تحت تأثیر مخالفان شیعه
است که جابجا تذکر داده شده است. البته اول بار اروپائیان از راه دنیای تسنّن بود که با تشیّع آشنا شدند و درگیریهای بعدی آنها
نیز بیشتر با جمعیت سنی مذهب بود. اکثریت مسلمانها را اهل تسنن تشکیل میدادند و مصالح عملی دولتهای غربی نیز چنان ایجاب
میکرد. این است که اروپائیان در همه جهات با سنت آشنا شدند و از اصول اعتقادات شیعه به کلی جدا ماندند. این عدم آگاهی
کامل، موجب درک غلط تشیع و گمراهیهای فراوان گشته است. بلاشر را هم جا به جا میبینیم که از سهم عظیم شیعه در اسلام
بیخبر و ناآگاه مانده است. فراموش نکنیم هر چند او یکی از استادان بنام جهان غرب باشد و سعی در رعایت بیطرفی هم کرده
باشد، بهر حال فردی است غیر مسلمان و از کنه و حقیقت بسیاری از مطالب به دور. به همین دلیل به ناچار هر جا لازم بوده نظرش
توضیح و تصحیح گردیده است. با وجود اینها، نمیتوان کتمان کرد که سالها کار و استمرار مطالعه در این زمینه، بدو چنان تبحّری
بخشیده که اثرش امروز برای یک خواننده شرقی نیز خالی از فایده نیست. از یک طرف مسائلی مطرح میشود که حاوی اطلاعات بسیار جالب توجهی است و از طرف دیگر، روش کار یک غربی در علوم اسلامی، نحوه طرح مسائل، نوع مواجهه با مطالب، طرز مراجعه
به مدارک و بالاخره نتیجهگیری و استنباطات شخصی، همه اینها که به نحو بارزی در کار بلاشر منعکس است، میتواند برای یک
شرقی در خور توجه خاص قرار گیرد.