علوم قرآن و حدیث

بَنّاء، احمد بن محمد دِمیاطی، عالم شافعی مذهب قرن یازدهم و دوازدهم و از ارکان طریقت نقشبندیه در مصر بود.

تاریخ تولد او نامعلوم است. در دمیاط ، شهری بر حاشیه شاخه شرقی نیل، به دنیا آمد. کودکی را در همین شهر گذراند و به حفظ قرآن و تحصیل علم نزد مشایخ آن‌جا پرداخت، [۱] [۲] سپس به قاهره رفت و نزد شیخ سلطان مَزّاحی و نورالدین علی شَبرامَلِّسی علوم قرائت و فقه آموخت و از آنان [۳] [۴] و از استادانی چون نورالدین علی اَجهوری ، شمس الدین محمد شَوبَری ، شهاب الدین احمد قَلْیوبی ، شمس الدین محمد بابلی و برهان الدین ابراهیم میمونی حدیث شنید. [۵]

ورود به طریقت نقشبندیه

بنّاء سه بار به حجاز سفر کرد. در سفرِ نخست، از برهان الدین ابراهیم کورانی حدیث شنید و پس از بازگشت به دمیاط، برخی از آثار مهم خود را تألیف کرد. در سفر دوم، پس از انجام مناسک حج، به یمن رفت و در آن‌جا به واسطه احمدبن عَجیل به طریقت نقشبندیه وارد شد، مدتی در خدمت او بود تا این‌که اجازه ارشاد یافت و به امر وی به مصر بازگشت.

فعالیت‌ها

بنّاء به عنوان مُرابط (کسانی که در سرحدّات اسلامی سکنی می‌گزیدند) به قریه عَزبَة البرج، در نزدیکی بحرالمیت، رفت و در آن‌جا به عبادت و ارشاد پرداخت و شاگردان بسیاری تربیت کرد. [۶] [۷] وی را آخرین کسی دانسته‌اند که برای ترویج و تبلیغ طریقت نقشبندیه در مصر و تشیید مبانی آن تلاش فراوان کرد و رنج بسیار متحمّل شد. [۸] [۹] [۱۰]

وفات

بنّاء در سومین سفر خود به حجاز، پس از به جای آوردن مراسم حج ، در مدینه درگذشت و در بقیع به خاک سپرده شد. برخی وفات او را در ۱۱۱۶، [۱۱] و برخی دیگر در ۱۱۱۷ دانسته اند. [۱۲] [۱۳] [۱۴] [۱۵]

آثار

مهمترین اثر بنّاء، اِتحاف فضلاءالبشر بالقراءات الاربعة عشر است که آن را مُنتَهَی الاَمانی والمَسَرّات فی علوم القراءات نیز نامیده اند. [۱۶] [۱۷] [۱۸] وی در این کتاب، پس از مقدمه ای کوتاه، به مبادی علم قرائت و سپس در ابواب و فصول متعدد، به موضوعات دیگر علم قرائت، از جمله معرفی چهارده قاری و روایت‌های آنان، پرداخته است. بررسی اختلافات این قاریان در تمامی سوره‌های قرآنی، بیشترین صفحات این کتاب را پر کرده است. از دیگر امتیازهای این کتاب، آوردن وجه قرائات گوناگون از حیث زبان و اِعراب، پس از ذکر قرائات وارده در هر مورد، است. [۱۹] در این کتاب، با توجه به وابستگی میان تفسیر و قرائت، به نکات تفسیری اهتمام، و به احکام فقهی نیز توجه شده است. [۲۰] [۲۱]
بغدادی [۲۲] [۲۳] به اشتباه اتحاف فضلاءالبشر و منتهی الامانی و المسرّات را دو کتاب مستقل دانسته است. جبرتی [۲۴] تنها از اتحاف البشر بالقراءات الاربعة عشر (با حذف «فضلاء») نام برده، و کحاله [۲۵] همین کتاب را با منتهی الامانی والمسرات یکی دانسته، و سرکیس [۲۶] هم از اتحاف البشر و هم از اتحاف فضلاءالبشر نام برده است.
از دیگر تألیفات اوست: مختصری از سیره حلبیه، تألیف نورالدین حلبی [۲۷] [۲۸] [۲۹] [۳۰] حاشیه ای بر شرح جلال الدین مَحَلّی بر الورقات امام الحرمین، [۳۱] در اصول فقه (بیروت و قاهره ۱۴۰۷) [۳۲] ذخائر المهمّات فیما یجب الایمان به من المسموعات درباره اَشراط السّاعه. [۳۳] [۳۴] [۳۵] [۳۶] [۳۷] [۳۸] [۳۹]

فهرست منابع

(۱) اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج ۱و۲، در حاجی خلیفه کشف الظنون، ج ۳ و ۴، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۲) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۳) احمدبن محمد بناء، اتحاف فضلاء البشر بالقِراءَاتِ الاربعةعشر، مقدمه شعبان محمداسماعیل، بیروت و قاهره ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
(۴) عبدالرحمان بن حسن جبرتی، تاریخ عجائب الا´ثار فی التراجم و الاخبار، بیروت (بی تا).
(۵) خزانة التیموریة، فهرس الخزانة التیموریة، قاهره ۱۳۶۷/۱۹۴۸.
(۶) یوسف الیاس سرکیس، معجم المطبوعات العربیة و المعربة، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
(۷) عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت (بی تا).
(۸) محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، تهران ۱۳۶۹ ش.
(۹) مکتبة الازهریة، فهرس الکتب الموجودة بالمکتبة الازهریة، الازهر ۱۳۶۴/ ۱۹۴۵.
(۱۰) Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur , Leiden ۱۹۴۳-۱۹۴۹, Supplementband , ۱۹۳۷-۱۹۴۲.

پانویس

۱.عبدالرحمان بن حسن جبرتی، تاریخ عجائب الا´ثار فی التراجم و الاخبار، ج۱، ص۱۴۲، بیروت (بی تا).
۲.یوسف الیاس سرکیس، معجم المطبوعات العربیة و المعربة،ج ۱، ستون ۸۸۵، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
۳.عبدالرحمان بن حسن جبرتی، تاریخ عجائب الا´ثار فی التراجم و الاخبار، ج۱، ص۱۴۲، بیروت (بی تا).
۴.یوسف الیاس سرکیس، معجم المطبوعات العربیة و المعربة،ج ۱، ستون ۸۸۵، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
۵.عبدالرحمان بن حسن جبرتی، تاریخ عجائب الا´ثار فی التراجم و الاخبار، ج۱، ص۱۴۲، بیروت (بی تا).
۶.عبدالرحمان بن حسن جبرتی، تاریخ عجائب الا´ثار فی التراجم و الاخبار، ج۱، ص۱۴۲، بیروت (بی تا).
۷.یوسف الیاس سرکیس، معجم المطبوعات العربیة و المعربة، ج ۱، ستون ۸۸۵،قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
۸.عبدالرحمان بن حسن جبرتی، تاریخ عجائب الا´ثار فی التراجم و الاخبار، ج۱، ص۱۴۲، بیروت (بی تا).
۹.یوسف الیاس سرکیس، معجم المطبوعات العربیة و المعربة، ج ۱، ستون ۸۸۵،قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
۱۰.محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۲، ص۲۳۰، تهران ۱۳۶۹ ش.
۱۱.اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، ج ۱، ستون ۱۶۷،در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۱۲.عبدالرحمان بن حسن جبرتی، تاریخ عجائب الا´ثار فی التراجم و الاخبار، ج۱، ص۱۴۲، بیروت (بی تا).
۱۳.یوسف الیاس سرکیس، معجم المطبوعات العربیة و المعربة،ج ۱، ستون ۸۸۵، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
۱۴.خزانة التیموریة، فهرس الخزانة التیموریة، ج۳، ص۳۹، قاهره ۱۳۶۷/۱۹۴۸.
۱۵.مکتبة الازهریة، فهرس الکتب الموجودة بالمکتبة الازهریة، ج۱، ص۴۵، الازهر ۱۳۶۴/ ۱۹۴۵.
۱۶.یوسف الیاس سرکیس، معجم المطبوعات العربیة و المعربة،ج ۱، ستون ۸۸۵، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
۱۷.خزانة التیموریة، ج۱، ص۷،ص۲۷۲، فهرس الخزانة التیموریة، قاهره ۱۳۶۷/۱۹۴۸.
۱۸.مکتبة الازهریة، فهرس الکتب الموجودة بالمکتبة الازهریة، ج۱، ص۴۵، الازهر ۱۳۶۴/ ۱۹۴۵.
۱۹.احمدبن محمد بناء، اتحاف فضلاء البشر بالقِراءَاتِ الاربعةعشر، ج۱، ص۵۴، مقدمه شعبان محمداسماعیل، بیروت و قاهره ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
۲۰.احمدبن محمد بناء، اتحاف فضلاء البشر بالقِراءَاتِ الاربعةعشر، ج۱، ص۵۵، مقدمة شعبان محمداسماعیل، بیروت و قاهره ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
۲۱.احمدبن محمد بناء، اتحاف فضلاء البشر بالقِراءَاتِ الاربعةعشر، ج۱، ص۵۸، مقدمة شعبان محمداسماعیل، بیروت و قاهره ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
۲۲.اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱،ج ۱، ستون ۱۶۷، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۲۳.اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج۱،ستون۲۰،ج۲،ستون۵۷۱،در حاجی خلیفه کشف الظنون، ج ۳ و ۴، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۲۴.عبدالرحمان بن حسن جبرتی، تاریخ عجائب الا´ثار فی التراجم و الاخبار، ج۱، ص۱۴۲، بیروت (بی تا).
۲۵.عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، ج۲، ص۷۱، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت (بی تا).
۲۶.یوسف الیاس سرکیس، معجم المطبوعات العربیة و المعربة،ج ۱، ستون ۸۸۵، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
۲۷.عبدالرحمان بن حسن جبرتی، تاریخ عجائب الا´ثار فی التراجم و الاخبار، ج۱، ص۱۴۲، بیروت (بی تا).
۲۸.یوسف الیاس سرکیس، معجم المطبوعات العربیة و المعربة، ج ۱، ستون ۸۸۵،قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
۲۹.اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱،ج ۱، ستون ۱۶۷، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۳۰.مکتبة الازهریة، فهرس الکتب الموجودة بالمکتبة الازهریة، ج۵، ص۵۴۷، الازهر ۱۳۶۴/ ۱۹۴۵.
۳۱.یوسف الیاس سرکیس، معجم المطبوعات العربیة و المعربة، ج ۱، ستون ۸۸۵،قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
۳۲.احمدبن محمد بناء، اتحاف فضلاء البشر بالقِراءَاتِ الاربعةعشر، ج۱، ص۵۰، مقدمة شعبان محمداسماعیل، بیروت و قاهره ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
۳۳.عبدالرحمان بن حسن جبرتی، تاریخ عجائب الا´ثار فی التراجم و الاخبار، ج۱، ص۱۴۲، بیروت (بی تا).
۳۴.یوسف الیاس سرکیس، معجم المطبوعات العربیة و المعربة، ج۱، ستون ۸۸۵،قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
۳۵.اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، ج ۱، ستون ۱۶۷، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۳۶.عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، ج۲، ص۷۱، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت (بی تا).
۳۷.اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، ستون ۱۶۷،در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۳۸.اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج ۱و۲، ج ۲، ستون ۶۳۰،در حاجی خلیفه کشف الظنون، ج ۳ و ۴، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۳۹.عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، ج۲، ص۷۱، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت (بی تا).

منبع

دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بناء»، شماره۱۷۹۵.