علوم قرآن و حدیث

خلاصه کتاب تاریخ حدیث شیعه محمد کاظم طباطبایی

Summary of the history of Shiite hadith Mohammad Kazem Tabatabai

بسم الله الرٌحمن الرٌحیم

مقدمه:

چگونگی شناخت احکام و عقاید اسلامی:

پس از قران کریم دومین مرجع مهم و معتبر در شناخت احکام و عقاید اسلامی سنت پیامبر (ص) است، اعتبار و جاودانگی این ذخیره بزرگ، حقیقتی است که خداوند منان در آیات مختلف، آن را تذکر داده و رجوع به آن را برای مسلمانان ضرورتی قطعی اعلام نموده است.

راه دستیابی به سنت

تنها راه دستیابی به سنت، از طریق مراجعه به روایات است ؛ بنابر این باید با حدیث، که ادعای حکایت کردن سنت پیامبر (ص) را دارد آشنا شد.

زوایای گوناگون حدیث، در علوم حدیث مورد بحث و بررسی قرار میگیرد، آشنائی با تاریخ حدیث – به خصوص تاریخ حدیث شیعه – یکی از دانش های ابتدائی در این زمینه است.

تاریخ علوم:

بررسی و شناخت تاریخ علوم بطور کلی از لوازم شناخت هر دانشی است، بدون آگاهی از سیر رشد ونمو و گسترش و حوادثی که بر هر علمی رفته نمی توان از موضوعات، مسائل و ویژگی های آن علوم مطلع شد، بررسی تاریخ در علوم نقلی اهمیت بیشتری دارد که حدیث نیز شاخصه اصلی اش نقلی بودن است.

سؤالات حدیث و بخصوص حدیث شیعه از چه زمانی آغاز شد؟
چه مراحلی پشت سر گذاشت؟
امروز در چه مرحله ای است؟
دوره های فراز و فرود آن چیست؟
اهمیت آن و مباحث مطرح شده آن چیست؟
فواید آن کدام است؟

تاریخ حدیث شیعه:
آشنائی با تولد، رشد و دوران های گوناگون حدیث شیعی را تاریخ حدیث شیعی گوییم. این دوران از زمان رسول خدا شروع شده و به دوران متاخرین و بلکه معاصرین منتهی میگردد. مقصود از تاریخ حدیث شیعه آشنائی با موضوعات و مسائل مربوط به حوادث مختلف،فراز و فرودها، شناسائی سیر تاریخی حدیث شیعه در دوران مذکور است لذا به بررسی سیر تحولات حدیث شیعه از صدر اسلام تا پایان نیمه قرن سوم پرداخته میشود.
فایده فهم تاریخ حدیث شیعه:
1 – با فرهنگ حدیثی زمان ائمه (ع ) آشنا شویم تا نحوه پرسش و سؤالات از ائمه که در دوران مختلف فرق میکند مشخص شود.
( مثلا" در زمان امام محمد باقر علیه السلام بیشتر سؤالات فقهی بود.)
2 – شناخت ابواب اختلاف حدیث، چگونگی ایجاد احادیث متعارف و رابطه جمع آنها رامشخص میکند.
3 – شیوه نشر حدیث که به گونه ای مطابق فرهنگ زمان بوده مشخص میشود ( سخنرانی، مکتوبات، سؤالات و.... )
شاخصه های حدیث شیعه از حدیث سنت:
مشخصات و دست آوردهای حدیث در هر یک از دوران متقدمین و متاخرین مورد توجه دانشمندان اسلامی بوده است بطوریکه:
حدیث حتی در زمان حضرت رسول ( ص ) نوشته میشده، پس از رحلت ایشان و منع تدوین حدیث توسط خلفا
در صد ساله اول دوران اسلام بر خلاف جو حاکم که مخالف با نگاشتن و تدوین حدیث بود ائمه (ع ) بر نوشته شدن و ثبت حدیث اصرار می کردند، بنابر این در صد ساله اول نگاشته های حدیثی از ائمه و شاگردان آنها است، پس از فرمان نگارش وضعیت بهتر شد و دردوران امام باقر ( ع ) و امام صادق( ع) کتابهای حدیثی نوشته شد. بخاطر این در فرصتی که برای این حضرات پیش آمد موجب رونق ثبت حدیث بود.
فصول تاریخ حدیث شیعه:
فصل اول:
عصر پیامبر (ص) و فاطمه زهرا (س) – عصر امام علی (ع) – عصر حسنین ( ع)
فصل دوم:
عصر امام باقر (ع) – عصر امام صادق (ع)
فصل سوم:
عصر امام کاظم (ع) و امام رضا (ع) – عصر امام جواد (ع) و امام هادی (ع) و امام عسگری (ع) – عصر امام زمان (ع)

ادامه سوالات:
سؤالات

فصل اول

1 – افزون شدن اهمیت احادیث پیامبر (ص) مرهون چه عواملی است؟
الف – عصمت پیامبر (ص). ب- هجرت پیامبر (ص) به مدینه و گسترش جغرافیائی اسلام.
ج – زیاد شدن رویکرد به حدیث و مقدمات پرسش از پیامبر در موضوعات گوناگون.
د – ب و ج

2 – شالوده ابتدائی حدیث و نشر آن چگونه پایه ریزی شد؟
الف – گزارش سخنان پیامبر (ص) و کنشها و و واکنشهای ایشان در مواجهۀ با وقایع و اشاعه آن.
ب – توجه به تفسیر قران و فهم مراد خداوند از آیات آن
ج – تعداد زیاد شاگردان پیامبر (ص)
د – سخنرانیها و خطبه های پیامبر اکرم (ص)

3 – شخصیت اصلی و بی نظیر گروه کاتبان احادیث پیامبر (ص) کیست؟
الف – سلمان فارسی ب – علی بن ابیطالب
ج – زید بن ثابت انصاری د – عبد اله بن عباس

4 – شیوه رسول خدا (ص) در اعلام تعالیم دینی چه بود؟
الف - پرسش از مخاطبان ب – توجه به موقعیت
ج – خطبه های طولانی د – تکرار نکردن مطالب

5 - کدام گزینه از ویژه گی های حدیث در عصر رسول (ص) است؟

الف – همگانی بودن فرهنگ دانش آموزی

ب – وجود کتابت بصورت گسترده

ج – رویکرد عمومی به حدیث

د - شایع نبودن حفظ

6 – احادیث منع از کتابت...؟
الف – معلوم الصدور نیست.
ب- مربوط به دورهای خاص از زندگی حضرت رسول (ص) است.
ج – به دلیل تعارض با قران، سنت رسول الله (ص) و سیره عقلائی فاقد حجیت هستند.
د – الف و ج

7 – هدف پیامبر (ص) از املای احادیث به امام علی (ع) چه بود؟
الف – ترویج کتابت ب – باقی ماندن این احادیث در دوره های بعد
ج – علم آموزی به امام علی (ع) د - ترس از فراموشی امام علی (ع)

8 – کدامیک از شیوه های زیر شیوه نشر حدیث پیامبر (ص) است؟
الف – وفود ب – مبلغان و معلمان
ج – دعا د – الف و ب

9 – میراث حدیثی پیامبر (ص) در چه موضوعاتی است؟
الف – قواعد فقهی ( حلال و حرام ) ب – اعمال اخلاقی
ج – قواعد حقوقی د – همه موارد

10 – چه نوع احادیثی فراوان از پیامبر (ص ) نقل شده است؟
الف: احادیث اخلاقی و قواعد و احکام فقهی،حقوقی ب: احادیث اخلاقی و مسائل اجتماعی سیاسی
ج: قواعد فقهی و مسائل اجتماعی د: احادیث احکام و مسیل سیاسی

11 – علت گسترش نقل به معنای حدیث در زمان پیامبر ( ص ) چه بود؟
الف – صحابه میخواستند در مورد سخنان موجز پیامبر( ص ) توضیح بیشتری بدهند
ب – شیوه رایج احادیث در زمان پیامبر ( ص ) به سینه سپردن احادیث و حفظ کردن آنها بود
ج – نقل به معنا و تقطیع احادیث، امری جایز بود.
د – صحابه احادیث را با نگاشتن، حفظ و نگهداری میکردند.
تقطیع حدیث به چه معنا است؟ برخی از احادیث طولانی و در برگیرندۀ چند موضوع است. ممکن است راویان یا صاحبان کتاب این حدیث طولانی را با توجه به موضوعات مطرح در آن به بخشهای مختلف تقطیع کنند و به تناسب در بابهای متفاوت قرار دهند ؛ به این عمل تقطیع حدیث گفته شده است.

12– کدامیک از گزینه های زیر، شیوه های نشر احادیث در عصر پیامبر ( ص ) نیست؟
الف – مسجد، مبلغان، معلمان، ترغیب به نقل حدیث. ب – وفود، خطبه ها، مسجد.
ج – کتابت توسط پیامبر (ص )، تعلیم پیامبر، نشر توسط مبلغان و معلمان.
د – املای پیامبر، وفود، خطبه های پیامبر.

وفود: قبایل و طوایف مختلفی که در جزیرة العرب ساکن بودند، با شنیدن اخبار فتح مکه به دست پیامبر گرامی اسلام (ص)،بزرگان حاجیان و تاجرانشان را که گاه مسلمان هم شده بودند را برای دیدن پیامبر (ص) از نزدیک و فرا گرفتن دین از وی، به دیدار ایشان می فرستادند.

13 – کدام گزینه از ویژگیهای فرهنگ جاهلی است؟
الف – محرومیت از حکومت ب - رواج فحشا
ج – خرافاتی و غیر عقلانی بودن د – همه موارد

14 – میراث حدیثی فاطمه (س) چندان گسترده نیست زیرا:
الف – صحابه پر روایت پیامبر معمولا" گروهی اند که سالیانی دراز پس از پیامبر زندگی کرده و اشتیاق نسل بعد را درک و برای آنها بازگو کرده اند
ب – زندگی کوتاه حضرت پس از پیامبر و ایشان با نسل بعدی ارتباط نداشتند.
ج – مناسب نبودن شرایط سیاسی، فرهنگی،اجتمائی برای نقل سخنان پیامبر ( رویگردانی مردم از اهل البیت )
د – همه موارد.

15 – شیوه نشر حدیث فاطمه (س)؟
الف – مجالس خصوصی بانوان ( بیشتر این شیوه بود )
ب – ایراد خطبه عمومی ( مانند خطبه فدکیه )
ج – نگاشته های حدیثی حضرت فاطمه (س) ( به خصوص مصحف ایشان که از طریق اهل بیت برای آیندگان حفظ شده است.)
د – همه موارد

16 – عواملی که باعث شد حضرت فاطمه (س) جایگاه خاصی در حدیث بیابد چیست؟
الف – شخصیت ویژه حضرت زهرا (س) ب – پرورش یافتن در دامان برترین مخلوقات
ج – همسری امام علی (ع) د – همه موارد

17 – فرهنگ حدیثی زمان حضرت فاطمه (س) چگونه بود؟
الف – استقبال مردم در نقل سخنان پیامبر گسترده نبود.
ب – شرایط سیاسی و اجتماعی مناسبی برای توده مردم و نیز برای نقل سخنان پیامبر نبود.
ج – فرهنگ حدیثی زمانه مساعد و اشتیاق مردم به نقل حدیث زیاد بود.
د – گزینه الف و ب

18 – حضرت فاطمه (س) بیشتر از چه شیوه ای برای نشر احادیث استفاده میکردند؟

الف – ایراد خطبه عمومی

ب – مجالس خصوصی بانوان

ج – نگاشتن احادیث

د – گزینه ب و ج

19 – سهم حضرت فاطمه (س) در فرهنگ حدیثی پیامبر (ص)؟
الف – ذکر فرموده های پدر در جوامع مختلف. ب – پاسخ به سؤالات بانوان مدینه.
ج – گزینه الف و ب د – هیچکدام

20 – مسانید حضرت فاطمه ( س) کدام دسته از روایات است؟
الف – احادیثی که ایشان تنها به عنوان راوی از پدرشان برای ما نقل کرده اند.
ب – احادیثی که ایشان نه به عنوان راوی بلکه خودشان نقل کرده اند.
ج – احادیثی که از علی (ع) نقل کرده اند.
د – مجموع روایات الف و ب

21 – کدام خطبه حضرت فاطمه (س) رنگ و بوی علوی دارد؟
الف – خطبه برای زنان مهاجر و انصار. ب – خطبه فتح مکه.
ج – خطبه فدکیه. د – خطبه غدیر خم.

22 – مهمترین میراث حدیثی فاطمه (س) چیست؟
الف – مصحف فاطمه (س). ب – لوح فاطمه (س).
ج – صحیفة الزهرا. د – گزینه الف و ب

23 – کدام معصوم علیه السلام مصحف حضرت فاطمه (س) را نگاشته است؟
الف – حضرت فاطمه (س). ب – حضرت علی (ع).
ج – حضرت امام حسن (ع). د – حضرت امام حسین (ع).

24 – مصحف حضرت زهرا (س) چه قدر است؟
الف – به اندازه قران. ب – دو برابر قران.
ج – سه برابر قران. د – کمتر از قران.

25 – کدام گزینه در مورد محتوی مصحف کامل تر است؟
الف – علم ما یکون. ب – اخبار و حوادث و رخدادهای غیبی.
ج – رویدادهای آینده و ذکر پیامبران و اوصیاء. د – جایگاه پدر و آینده فرزندان.

26 – کدامیک از راویان زیر از شاگردان حضرت زهرا نیستند؟
الف – اسماء بنت عمیس. ب – زینب بنت ابی رافع.
ج – سلمان فارسی. د – عمار یاسر.

27 – کدامیک از گزینه های زیر شیوه نشر حدیث توسط فاطمه (س) بوده است؟
الف – خطبه،روایت، ادعیه ب – نقل احادیث نبوی،خطبه.
ج – خطبه،سیره، روایاتی که از جبرائیل نقل کرده‌اند. د – مصحف، لوح، صحیفه، خطبه فدکیه.

28 – در کدامیک از گزینه ها حضرت فاطمه (س) فقط به عنوان راوی بوده اند؟
الف – خطبه فدکیه. ب – خطبه ای که بر زنان مدینه خواندند.
ج – نقل احادیث نبوی. د – مورد ب و ج

29 – کدام گزینه صحیح نیست؟
الف – مصحف به املای جبرئیل و نگارش علی (ع) است
ب – محتوی مصحف در باره فرزندان فاطمه (س) و آنچه تا قیامت اتفاق خواهد افتاد.
ج – در مصحف برخی از احکام حلال و حرام و علم ما کان نگاشته شده.
د – مصحف ودیعه و نشانه امامت است.
30 – چرا امکان بیان عام و فراگیر مصحف وجود نداشت؟
الف – به دلیل غنای مطالب و درک کم مخاطبین.