علوم قرآن و حدیث

فرصت کنونی برای شناساندن مکتب تشیع در شرق، نیازمند شناخت آن و ارتباط برقرار پیدا کردن با آن است و در این زمینه می­توان به نیازهای پژوهشی مربوط به شیعه و دیدگاه مردمان و اندیشمندان مختلف را شناخت تا مدیریت بهتری برای این فرصت صورت گیرد. در این نوشتار با روش توصیفی و بر اساس یک تحقیق میدانی به معرفی اقدامات آنان در این زمینه پرداخته خواهد شد. مهمترین فعالیت­ها و پژوهش­های علمی آنان در سه محور کتاب­ها، مقاله­ها و پایان­نامه­ها بررسی شده است که نشان گر توجه مناسب آنان به این مذهب و تأثیرهای آن است.

مقدمه :

آنچه در قرن گذشته و به هنگام نزاع مکتب های فکری و سیاسی در خاورمیانه با عنوان اسلام سیاسی مطرح شد و با پیروزی انقلاب 1979 ایران و به دنبال آن عوض شدن معادلات سیاسی جهان به اوج رسید، بیانگر اهمیت و جایگاه مهم باورهای دینی مسلمانان بود که نگاه های زیادی را در تمام جهان به سوی خود جلب کرد و پژوهشگران را فراخواند تا دین اسلام و باورهای دینی مسلمانان را از نو مورد بازشناسی قرار دهند. تاسیس شاخه های علمی نظیر شرق، اسلام و شیعه شناسی، تالیف صدها کتاب، مقاله و رساله و راه اندازی مراکز و موسسات مطالعاتی همچون مطالعات خاورمیانه، مطالعات شیعه شناسی، تنها بخشی از اقداماتی بود که در غرب به منظور شناخت پایه های فکری و درک باورهای دینی و مذهبی مسلمانان و بویژه شیعیان انجام گرفت. مطالعات به گونه ای سریع و در عین حال فراگیر در تمامی ابعاد مذهب تشیع پیش رفت که حتی دانش پژوهان و محققان جهان اسلام، گاه مطالعه کتب و مقالات غربی را گریز ناپذیر یافتند و بر تحقیقات بومی خود ترجیح دادند.

اما در شرقِ دنیای اسلام (شرق و جنوب شرق آسیا)، و در گزینه مورد مطالعه مان یعنی چین پژوهش های شیعه شناسی با تاخیر شروع شد و به کندی پیش رفت. محققان چینی به دلایل زیاد از جمله محدویت های موجود کمتر فرصت یافتند تا درباره شیعه قلم بزنند. بررسی دلایل آن در پایان همین نوشتار خواهد آمد؛ اما اجمالا اینکه آن زمان که غرب به دلیل جنبش ها و تحرکات برخی از عالمان مسلمان در ایران و مصر[3]، با مفاهیم اسلام سیاسی و در یک کلام با دنیای اسلام مدرن آشنا می شد، چین؛ به جامه عمل پوشاندن به آموزه های مکتب کمونیسم روی آورده بود و ارتباطش را نه تنها با «دنیای اسلام»، بلکه با «دنیای دین» قطع کرده بود. و آن زمان که انقلاب مبتنی بر عقاید و اندیشه مذهب تشیع در ایران به پیروزی رسید و در کانون توجه رسانه های جهان قرار گرفت، محققان چینی هنوز به طور کامل از بند محدودیت های دوران تعصب مکتبی و انقلاب فرهنگی[4] رهایی نیافته بودند.

در اوایل دهه هشتاد قرن گذشته بود که سیاست مداران چین، پس از درگذشت مائو، تصمیم به کم کردن محدودیت ها و باز کردن درها گرفتند و راه را برای رشد و شکوفایی - که امروز در چین اتفاق افتاده - هموار کردند. محدودیت هایی که هنوز کاملا برطرف نشده و راهی که هنوز به پایان نرسیده است.

به هر روی همزمان با اجرایی شدن سیاست درهای باز[5] و در عین حال همزمان با آغازین سالهای پیروزی انقلاب اسلامی ایران و جهانگیر شدن نام و صدای شیعیان خاورمیانه، واژه «شی یه»[6] کم و بیش در میان مقالات و تحقیقات چینی ظاهر شد و چینی ها با فرقه ای از دین اسلام به نام تشیع آشنا شدند. این آشنایی و کنجکاوی دین پژوهان چینی، به تدوین و نشر مقالات و کتاب هایی پیرامون مذهب تشیع انجامیده است. البته می توان گفت که مقالات، پایان نامه ها و کتابهایی که با موضوع تشیع، تاریخ و تفکر آن تاکنون در چین طی سه دهه گذشته نگاشته شده اند در حکم معرفی مذهب بوده اند و نه چیزی بیش از آن. این مقالات معمولا در نشریاتی نظیر «جهان عرب»[7]، «پژوهش های ادیان جهان»[8]، «غرب آسیا و آفریقا»[9]، «فرهنگ ادیان جهان»[10]، «علوم اجتماعی نینگ شیا»[11]، «کنکاش های بین المللی»[12]، «روابط بین المللی معاصر»[13] و ... به چاپ رسیده اند که تعداد معدودی از آنها تخصصی دین پژوهی است.

هدف این نوشتار نگاهی اجمالی به موضوعات و عناوین پژوهش هایی است که در چین انجام شده است. نیز معرفی محققانی که دستی در پژوهش پیرامون مذهب تشیع دارند. از این رو نقد و بررسی محتوایی مطالعات را به فرصتی دیگر وا گذار می­شود. لازم به یادآوری است که نویسنده این نوشتار به متن کامل برخی از پژوهش ها دسترسی نداشته است. در عین حال به نظر می رسد که مهمترین و بلکه قریب به اتفاق پژوهش های انجام شده در سه دهه گذشته در اینجا معرفی شوند. ناگفته نماند که مقالات کوتاه روزنامه ها و مجلات غیر علمی شامل پژوهش ما نمی شود.

1) مقالات :

فتح باب پژوهش ها در چین درباره مذهب تشیع توسط افرادی نظیر جو زنگ چوان[14] و وانگ خوای دا[15] انجام شد. اقای جو از محققان دانشکده علوم اجتماعی پکن و بیشتر تحقیقاتش در رابطه با غرب آسیاست[16]. او در سال 1980 و در آغازین سالهای پیروزی انقلاب ایران ابتدا مقاله «نقش مذهب تشیع در تاریخ ایران» را منتشر کرد. نویسنده مختصری از چگونگی شکل گیری مذهب را بیان کرده و در ادامه بخش عمده مقاله به تاریخ معاصر شیعه اختصاص داده شده است که طی آن حوادث انقلاب اسلامی ایران بیان شده است. در پایان نویسنده برخی عقاید شیعه را بررسی نموده است. همو در همان سال مقاله ای با عنوان «مذهب تشیع و فرقه های آن» را نوشت که در دو شماره در نشریه غرب آسیا و آفریقا به چاپ رسید.

آقای وانگ نیز تحقیقات گسترده ای در رابطه با اسلام و تشیع داشته است. از اولین تحقیقات وی در رابطه با تشیع می توان به مقاله «فرقه تشیع» منتشر شده در سال 1982 اشاره نمود. وی در سال 1992 به همراه نویسندگان دیگر کتاب «تاریخ اسلام»[17] و در سال 1994 کتاب «فرقه های دین اسلام» را منتشر کرد که فصل سوم آن به مذهب تشیع اختصاص دارد. در این فصل تمامی فرق تشیع شامل امامیه، زیدیه، اسماعیلیه پرداخته و در انتهای فصل فرق علوی و علی اللهی را نیز معرفی نموده است.

پژوهش هایی که در این سی سال گذشته در چین درباره تشیع انجام شده است را می توان به چند دسته تقسیم بندی نمود. یک دسته از مقالات در رابطه با تاریخ شکل گیری مذهب، و مبانی فقهی و کلامی آن است. از این گروه می توان از مقالاتی همچون «شکل گیری مذهب تشیع» نوشته لیو یوئه چین[18] در سال 1982، و همچنین «خاستگاه تشیع» نوشته چن ان مینگ[19] در سال 1988 نام برد. راجع به تاریخ تشیع همچنین می توان به مقالات «شیعه و دودمان عباسیان» نوشته مو شیانگ یون[20] در سال 1987 و «شیعه در زمان بنی امیه» نوشته یکی از مسلمانان چین به نام مروان در سال1989 اشاره نمود.

مقاله دیگری که تاریخ معاصر شیعیان از عصر صفوی را بررسی نموده با نام «تاریخ تحولات تشیع در ایران» توسط جو شیه فن[21] در سال2006 به چاپ رسید. آقای جو از جمله محققان اسلام و تشیع است. او کتابی به نام «زبان خدا، معرفی اجمالی قرآن» را در سال 1994 منتشر کرد. مقاله تاریخ تحولات تشیع آقای جو به بررسی مذهب تشیع و اوضاع سیاسی ایران از استقرار صفویان به بعد می پردازد. او مذهب تشیع در ایران را مذهبی وارداتی می داند و می نویسد تشیع توسط علمای عراق و لبنان در آغاز عصر صفوی به ایران آورده شد[22].

درباره دولت های شیعی در طول تاریخ به استثنای صفویان، دیگر دولت های جایی در تحقیقات چینی ندارند. در این باره وانگ پینگ[23] مطالعات زیادی راجع به حکومت صفویان دارد. او در سال 2009 «روابط خارجی صفویان با گورکانیان» را منتشر نمود. همو همچین مقاله ای با عنوان «مسئله اقوام ایرانی در قرن 16 و 17» به اقوام ترکمن و نقش آنها در دولت صفوی پرداخته است[24]. پایان نامه اقای وانگ نیز در رابطه با دولت صفویان است که خواهدآمد.

پیرامون تاریخ شکل گیری کلام و فقه شیعه نیز تحقیقاتی انجام شده است. در همین رابطه می توان از مقاله جدیدی که در سال 2008 با عنوان «بررسی تشیع دوازده امامی» توسط چنگ تونگ[25] نوشته شد یاد کرد که به بررسی تاریخ عصر حضور امامان و مبانی اعتقادی شیعه پیرامون دوازده امام پرداخته است. آقای چنگ نیز از کسانی است که تحقیقات دیگری در رابطه با تشیع داشته و در ضمن پایان نامه دکتری او در رابطه با تاریخ تشیع بوده که معرفی خواهد شد.

همچنین از این دست خانم وانگ یو جیه[26] مقاله «حکومت فقیهان، ریشه تاریخی و مشکلات کنونی» را در سال 2002 به رشته تحریر در آورد. وی که تحقیقات طولانی مدتی درباره تاریخ ایران، و مذهب تشیع، و خاورمیانه دارد در سال 2004 مقاله «نزاع دو فرقه شیعی (اخباریون و اصولیون)» به اختلافات درون مذهبی شیعه پرداخته و پیامدهای آن را بررسی کرده است. همو پیش از این در سال 1999 مقاله ای با نام «عاشورای شیعیان» منتشر کرده بود. درباره کتاب و پایان نامه خانم وانگ مطالبی خواهد آمد.

در سال 2000 خانم لین خوان پینگ[27] طی مقاله «شکل گیری و ساختار نهاد مرجعیت تقلید در تشیع و اهمیت آن» دلایل فقهی و کلامی شیعه برای تقلید از مرجعیت و نیز روند شکل گیری آن و در نهایت تحکیم جایگاه آن بعد از انقلاب ایران را بررسی کرده است. خانم لین درباره ایران مطالعات زیادی داشته و مقالات دیگری از جمله اصلاحات رضاخان، رابطه ایران و دنیای اسلام، ایران قرن بیستم و ... دارد.

فقه و مسائل فقهی شیعه هنوز برای محققان چینی نا اشناست. تنها متن کوتاهی از علامه طباطبایی در رابطه با «متعه» توسط مین ون جیه به زبان چینی برگردانده شده و در مقاله کوتاهی با عنوان «منشاء متعه در مذهب تشیع» در سال 2002 منتشر شده است.

در رابطه با مقایسه مذاهب اسلامی با همدیگر و بیان وجه تشابه و تمایز آنها آقای چن ان مینگ که پیش از این نامش گفته آمد، در سال 1984 مقاله ای با عنوان «تفاوت فرقه شیعه با فرقه اهل سنت» منتشر کرد. نیز مقاله دیگری با نام «تسنن، تشیع، و تصوف» توسط وانگ خوای دا در سال 1992 به چاپ رسید.

گروه دیگری از مقالات مربوط به تشیع در ایران و دلیل رسمیت مذهب تشیع در این کشور است. در سال 1980 آقای جو زنگ چوان که از پیشگامان پژوهش درباره شیعه است و ذکر او گذشت مقاله ای با عنوان «نقش تشیع در تاریخ ایران» نوشت. در این مقاله نسبتا بلند، نویسنده به نقش ایرانیان در قرون اولیه اسلام پرداخته، پس از این ایران عصر صفوی را بررسی نموده و در نهایت ایران پس از انقلاب اسلامی و تاثیر و تاثر متقابل آن با مذهب تشیع را مورد کنکاش قرار داده است.

در سال 1993 مقاله ای بنام «علل تبدیل شدن تشیع به مذهب رسمی ایران» توسط لی چینگ[28] منتشر شد. آقای لی معتقد است که دو دلیل مهم در انتخاب مذهب تشیع برای ایرانیان در قرن شانزدهم می توان عنوان کرد. یکی زمینه قبلی و آمادگی مردم ایران برای قبول مذهب تشیع؛ که همانا تعصب ایرانی ها در مقابل مذهب عرب هایی که کشورشان را فتح کرده بودند. دوم، دلیلی که به قرن شانزدهم باز می گردد و آن اینکه صفویان برای یک دست کردن و متحد کردن ایرانی ها در مقابل عثمانی های سنی مذهب، نیاز به مذهب رسمی جدیدی داشتند که تشیع بهترین گزینه بود[29].

بقیه از اینجا

http://afghanistan.shafaqna.com/islam-world/item/31552-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87-%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%86%DB%8C%D9%86/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%81%D8%B3%D9%88%D8%B1-%D9%84%DB%8C%D9%88-%D8%AC%DB%8C%D8%A7-%D9%81%D9%88%D9%86%DA%AF.html