تاريخ قرآن نولدكه (بررسی و نقد)
تاريخ قرآنِ نولدکه - شوالى
معرفى، بررسى و نقد منابع
احمدرضا رحيمى ريسه۱
تاريخ قرآن ، تأليف تئودور نولدِکه، تحرير از
فريدريش شوالى، لايپزيگ، ۱۹۰۹ (ج ۱)،
۱۹۱۹ (ج ۲)، ۱۹۳۸ (ج ۳)، تجديد چاپ: هيلدسهايم - نيويورک، ۱۹۸۱م.
Geschichte des Qorans, von
Theodor Nخldeke. Bearbeitet
von Friedrich Schwally, Leipzig.
۹۰۹۱-۸۳.
چکيده: در اين معرفى نخست چگونگى تدوين و چاپ کتاب تاريخ قرآنِ نولدِکه، که توسط شاگرد او فريدريش شوالى تدوين و تحرير شده، آمده است. سپس خود کتاب و سه جزء اصلى (۱۳ فصل) آن بهتفصيل معرفى شده است. مباحث مربوط به شيعهى آن بررسى شده و همچنين با بررسى تفصيلى منابعِ نولدِکه - شوالى در تأليف اين کتاب روشن شده است که در کنار منابع مسيحى - يهودى، منابع اصلى و اساس تأليف آن (به جز چند مورد اندک) همگى از منابع اهل سنّت بوده و نشان داده شده است منابع و روايات اهل سنّت در بارهى قرآن چگونه محققان و خاورشناسان بى غرض را به نتيجه گيرى هاى اشتباه در بارهى قرآن وا داشته است.
کليد واژه ها : نولد که، تئودور / «تاريخ قرآنِ» نولد که، معرفى و نقد و بررسى / خاورشناسان و قرآن / خاورشناسان و شيعه اماميه.
.I زندگىنامه. تئودور نولدِکه در دوم مارس ۱۸۳۶م در هامبورگ، شمال آلمان، به دنيا آمد. سالهاى سيزده تا شانزدهسالگى خود را به يادگيرى زبانهاى يونانى و لاتين گذراند. در دوران دبيرستان به مطالعه ى زبان عبرى پرداخت. در دانشگاه گوتينگن ۲زبانهاى عبرى، عربى، سريانى و آرامى را فراگرفت. مطالعهى زبان سانسکريت را نيز در همين دانشگاه آغاز کرد و سپس در دانشگاه کيل ۳ ادامه داد. او در دوران دانشجويى شروع به يادگيرى زبانهاى فارسى و ترکى کرد. در بيستسالگى رسالهى دکترى خود را در بارهى تاريخ قرآن نگاشت (نک : پس از اين) سپس مسافرتهايى به خارج از آلمان کرد. ابتدا به وين رفت و حدود يک سال (۵۷ - ۱۸۵۶م) در آنجا به بررسى دستنويسهاى کتابخانهى وين پرداخت و يادگيرى زبانهاى فارسى و ترکى را ادامه داد. سپس به ليدن رفت و حدود ۶ ماه در آن جا رحل اقامت افکند. در ليدن به بررسى دستنويسهاى عربى ادامه داد و با خاورشناسانى همچون دوزى ۴و يونبول ۵و د خويه ۶و د يونگ۷، آشنا شد. از ليدنِ هلند به گوتا (آلمان) بازگشت و حدود يک ماه به بررسى نسخه هاى خطى عربىِ آنجا پرداخت. در آوريل ۱۸۵۸م به برلين رفت و در آنجا هم نسخه هاى خطى عربى و ترکى را بررسى و فهرستى هم براى دستنويسهاى ترکى آن کتابخانه تهيه کرد. در فاصلهى سپتامبر ۱۸۶۰ تا ۱۸۷۲م، که به سِمَت استادى دانشگاه استراسبورگ برگزيده شد، سفرى به ايتاليا کرد. سپس معاون کتابخانهى دانشگاه گوتينگن شد (دسامبر ۱۸۶۰ تا ژانويهى ۱۸۶۲م) و چند صباحى در دانشگاه آن شهر به تدريس پرداخت. از ۱۸۶۴ تا ۱۸۷۲م استاد زبانهاى سامى در دانشگاه کيل۸ بود و نزديک به هشت سال در آنجا به تحقيق و تدريس در بارهى زبانهاى سامى و همچنين تحقيق در بارهى عهد قديم و زبانهاى سانسکريت و ترکى پرداخت.
نولدکه در بهار ۱۸۷۲م به استادى دانشگاه استراسبورگ رسيد و نزديک به ۵۰ سال (تا ۱۹۲۰م) در آن شهر ماند. عمدهى تأليفات او در اين دوره انجام شده است. ده سال آخر عمر خود را در شهر کارلسروهه۹ و در منزل پسرش گذراند. او در ۲۵ دسامبر ۱۹۳۰م پس از حدود ۹۴ سال زندگى، درگذشت.۱۰
نولدکه علاوه بر آشنايى با زبانهاى شرقى و غربى روز تبحر بسيارى در زبانهاى کهن همچون يونانى، لاتين، سريانى، عبرى و عربى قديم، لهجه هاى مختلف عربى، و زبانهاى کهن ايرانى و هندى (سانسکريت) داشت. او از هوشى سرشار و شمّ تاريخى و زبانشناختى قوى برخوردار بود. متخصص زبانشناسى زبانهاى سامى بود و اطلاعاتى گسترده دربارهى تاريخ و فرهنگ سرزمينهاى شرقى و مردمان آن داشت. به بىطرفى و عدم تعصّب در تحقيقات خود شهرت داشت. اگر به نتايج خطا در تحقيقات پيشين خود پى مىبرد. از ذکر آن و ارائهى نتايج جديدتر ابايى نداشت.
.II فهرست آثار. مهمترين آثار نولدکه - به ترتيب زمان چاپ - عبارتست از:
۸۵۸۱. ``Hatte Muhammed christliche Lehrer?'', in ZDMG, xii.
[مقالهاى است با عنوانِ «آيا محمّد صلى اللَّه عليه و آلهمعلم مسيحى داشت؟»]
۰۶۸۱. Geschichte des Qorans. Gخttingen.
[تاريخ قرآن . چاپ نخست آن است، نک : بخش بعدى اين مقاله]
۴۶۸۱. Beitrge zur kenntnis der Poesie der alten Araber. Hannover.
[مقالاتى در شناخت شعر کهن عربها . فصل اول آن با عنوانِ «من تاريخ و نقد الشعر العربى القديم»، توسط عبدالرحمان بَدَوى ترجمه شده و در دراسات حول صحّة الشعر الجاهلى ، ص ۴۰ - ۱۷، به چاپ رسيده است]
۲۷۸۱. Mandische Grammatik. Halle.
[دستور زبان مندائى ]
۹۷۸۱. Geschichte der Perser und Araber zur Zeit der Sasaniden. Leiden.
[تاريخ ايرانيان و عربها در زمان ساسانيان. ترجمهى فارسى از عباس زرياب خويى، چاپ اول، تهران: انجمن آثار ملى]
۶۸۸۱.``Die arabischen Handschriften Spitta's'',in:ZDMG,۰۴/۶۸۸۱/۵۰۳- ۴۱۳.
[«دستنويسهاى عربى (در مجموعهى) اشپيتا»]
۷۸۸۱. Die ghassہnischen Fدrsten aus dem haus Gafna's. Berlin.
[شاهزادگان غَسّانى از آل جَفْنه]
۸۸۸۱-۲۹۸۱. Persische Studien, ۲ vols.
[پژوهشهاى فارسى]
۰۹۸۱. Delectus veterum carminum arabicorum. Carmina selegit et editit Th. Noeldeke. Glossarium confecit A. Mدller. Berlin, H. Reuther.
[منتخبات شعر کهن عرب . انتخاب و تصحيح از تئودور نولدکه، تهيهى واژگان از آوگوست مولر]
۶۹۸۱. Zur Grammatik des klassischen Arabisch. Wien.
[دربارهى دستور زبان عربى کلاسيک]
۴۰۹۱. ``Das iranische Nationalepos'', in: GlrPh, II/ ۰۳۱-۱۱۲.
ويرايش دومِ کتابى که به صورت مستقل نشر شده است:
۰۲۹۱. Das iranische Nationalepos, Berlin- Leipzig.
[حماسهى ملى ايران . ترجمهى فارسى از بزرگ علوى، با مقدمهى سعيد نفيسى، تهران: دانشگاه تهران، چاپ اول ۱۳۲۷ه ش]
۹۰۹۱-۸۳۹۱. Geschichte des Qorans.
[تاريخ قرآن . ويرايش دوم آن است، نک : بخش بعدى اين مقاله]
۰۱۹۱. Neue Beitrge zur semitischen Sprachwissenschaft. Strassburg.
[مقالاتى جديد در بارهى علم زبانهاى سامى]
۱۹۸۶. حدود پنجاه نامه از نامه هاى نولدکه به گولدتسيهر نيز در کتابى که روبرت سيمون در شرح احوال گولدتسيهر نگاشته، به چاپ رسيده است. براى مشخصات اين کتاب نک : منابع.
.III «تاريخ قرآن». مهمترين و دورانسازترين نگاشتهى خاورشناسان در بارهى قرآن و مطالعات قرآنى است. همهى قرآنپژوهان غربى پس از نولدکه، و شمار کثيرى از قرآنپژوهان عرب و مسلمان در پژوهشهاى خود در بارهى قرآن تحت تأثير اين کتاب بودهاند و يا به نوعى از آن استفاده کردهاند. گفته مىشود اصطلاح «تاريخ قرآن» نخستين بار از سوى نولدکه به کار رفته است۱۱ و اين امر ناشى از نوع نگرش خاورشناسان به متن قرآن است.
نولدکه در تأليف اين کتاب از همکارى شمارى از خاورشناسان آلمان سود برده است. تأليف اين کتاب سرگذشتى خواندنى دارد که خلاصهوار از اين قرار است۱۲: نولدکه در ۱۸۵۶م ازرسالهى دکترى خود در بارهى تاريخ پيدايش قرآن در دانشگاه گوتينگن دفاع کرد. سپس با افزودن فصلهايى به رسالهى خود، آن را در ۱۸۵۷م براى شرکت در مسابقهى «تاريخ انتقادى متن قرآن» به آکادمى ادبيات پاريس ارائه کرد. اين متنِ گسترشيافته در ۱۸۶۰م در گوتينکن به چاپ رسيد. در ۱۸۹۸م ناشر از نولدکه تقاضا کرد تا براى چاپ دوم کتاب در آن تجديد نظر کند. اما مؤلف به خاطر ضعف مزاجى خود - که از دوران کودکى تا هنگام مرگ از آن رنج مىبرد - از اين کار عذر خواست و يکى از بهترين شاگردان خود را به نام فريدريش شوالى۱۳ براى اين کار به ناشر معرفى کرد. شوالى با استفاده از طرح و يادداشتهاى استاد خود جلد اول از ويرايش و تحرير جديد تاريخ قرآن را تأليف کرد. نولدکه پس از مطالعهى آن مقدمهاى بر آن نگاشت و جلد اول در ۱۹۰۹م منتشر شد.
شوالى در فوريهى ۱۹۱۹م، به هنگام تنظيم و تحرير جلد دوم، درگذشت. هاينريش تسيمرن، ۱۴شوهر خواهر او، ادامهى کار را پى گرفت و جلد دوم با پيشگفتار تسيمرن در ۱۹۱۹م به چاپ رسيد.
تأليف و تحرير جلد سوم کتاب و تنظيم يادداشتهاى شوالى با پيشنهاد تسيمرن به گوتهلف برگشترسر۱۵ واگذار شد، اما او نيز پس از آن که چند سالى از عمر خود را بر سر اين کار گذاشت، پيش از آن که موفق به اتمام جلد سوم شود، در اوت ۱۹۳۳م درگذشت. اوتو پرتسل۱۶، همکار او در دانشگاه، با افزودن فصل آخر کتاب به آن و يک مقدمه، جلد سوم را در ۱۹۳۸م منتشر ساخت. بدين ترتيب پس از گذشت ۶۸ سال از چاپ اول کتاب، تأليف و چاپ اثرگذارترين تحقيق در بارهى قرآن در نيمهى دوم قرن نوزدهم و نيمه ى اول قرن بيستم، با تلاش سه نسل از خاورشناسان آلمانى به سرانجام رسيد.
تاريخ قرآنِ نولدِکه - شوالى تاکنون به هيچ يک از زبانهاى اروپايى و همچنين زبان عربى ترجمه نشده است؛ گرچه برخى از نظريات او بهتفاريق توسط قرآنپژوهان عرب و اروپايى بررسى و نقد شده است.
اين کتاب - پس از تکميل چاپ آن - چندين بار بهصورت افست منتشر شده است. چاپ مورد استفادهى ما سومين افست کتاب از سوى انتشارات گئورگ اولمس۱۷ در ۱۹۸۱م است.
.IV معرفى تفصيلى «تاريخ قرآن». اين کتاب از سه جلد يا بهتر بگوييم از سه جزء تشکيل شده است.
1.کارشناس ارشد علوم قرآن و حديث، بنيان گذار و مدير مؤسسه نشر فهرستگان.
2.Gخttingen.
3.Kiel.
4.R. Dozy.
5.Th. W. Juynboll.
6.M. J. de Goeje.
7.de Jong.
8.Karlsruhe.
9.در نگارش اين شرح حال عمدتاً از کتاب مرسوعةُ المستشرقين، تأليف عبدالرحمان بَدَوى استفاده شده است.
10.نک : محمّدعلى مهدوى راد. سير نگارشهاى علوم قرآنى ، ص ۲۳۲. استاد مهدوى راد اين نظريه را با قطعيّت هر چه تمامتر ذکر مىکند، ولى نگارندهى اين سطور استصصاء تام در منابع اروپايى دربارهى عبارت «تاريخ قرآن» نکرده است.
11.خوانندگانى که طالب جزئيات بيشتر هستند به مقالهى ارزشمند «تاريخ قرآن»، تأليف محمدرضا بهشتى، در: دانشنامهى جهان اسلام ، ج ۶، ص ۲۴۱ - ۲۴۰ و مقدمه هاى جلدهاى سهگانهى تاريخ قرآن مراجعه کنند.
12.Friedrich Schwally، خاورشناس آلمانى. در ۱۸۶۳م به دنيا آمد و در ۱۹۱۹م درگذشت. شاگرد نولدکه بود. مهمترين کار او همين تحرير جلد اول و بخشى از جلد دوم تاريخ قرآن ، است. از ديگر کارهاى او مىتوان از تصحيح نيمهى دوم سيره ى ابن سعد نام برد.
13.Heinrich Zimmern.
14.Gotthelf Bergstrsser.. خاورشناس آلمانى. در ۱۸۸۶م به دنيا آمد و در ۱۹۳۳م در ۴۷ سالگى به هنگام کوهنوردى در آلپ سقوط کرد و کشته شد. مهمترين آثار او دربارهى قرآن است.
15.O. Pretzl، خاورشناس آلمانى. در ۱۸۹۳م به دنيا آمد و در ۱۹۴۱م در ۴۸ سالگى و در کشاکش جنگ دوم جهانى، بر اثر سقوط هواپيما کشته شد. عمدهى کارهاى پرتسل را پژوهشهاى قرآنى تشکيل مىدهد.
16.Georg Olms Verlag.
منبع مطلب
:http://www.hadith.net/post/27350/%d8%aa%d8%a7%d8%b1%d9%8a%d8%ae-%d9%82%d8%b1%d8%a2%d9%86-%d9%86%d9%88%d9%84%d8%af%d9%83%d9%87-%d8%b4%d9%88%d8%a7%d9%84%d9%89/p1/
راهنمای آزمون ارشد و دکتری رشته علوم قرآن و حدیث+مطالب آموزنده قرآنی و حدیثی+علایق شخصی