علوم قرآنی

« علوم قرآنی » اصطلاحی است درباره مسایلی مرتبط با شناخت قرآن و شؤون مختلف آن . فرق میان « علوم قرآنی » و « معارف قرآنی » آن است که علوم قرآنی بحثی بیرونی است و به درون و محتوای قرآن از جنبه تفسیری کاری ندارد ، اما معارف قرآنی کاملا با مطالب درونی قرآن و محتوای آن سر و کار داشته و یک نوع تفسیرموضوعی به شمار می رود .

معارف قرآنی یا تفسیر موضوعی ، مسایل مطرح شده در قرآن را از حیث محتوایی بررسی می کند . بدین ترتیب که آیات مربوط به یک موضوع را از سراسرقرآن در یک جا گرد آورده و در مورد آنچه که از مجموع آنها به دست می آید سخن می گوید ، مشروط بر آنکه از محدوده دلالت قرآنی فراتر نرود . گر چه در تفسیرموضوعی گاه ضرورت دارد به شواهد عقلی و نقلی دیگری نیز استشهاد شود ، ولی بحث کاملا قرآنی است و تنها از دیدگاه قرآن مورد بررسی قرار می گیرد . این مطلب بدین جهت اهمیت دارد که بحث هایی را که جنبه « معارف اسلامی » دارند و احیانادر کنار دلایل عقلی و نقلی به آیات قرآن نیز استناد می کنند ، از « معارف قرآنی » یا « تفسیر موضوعی قرآن » جدا شود .

« علوم قرآنی » بحث های مقدماتی برای شناخت قرآن و پی بردن به شؤون مختلف آن است . در علوم قرآنی مباحثی چون وحی و نزول قرآن ، مدت و ترتیب نزول ، اسباب النزول ، جمع و تالیف قرآن ، کاتبان وحی ، یکسان کردن مصحف ها ، پیدایش قرائات و منشا اختلاف در قرائت قرآن ، حجیت و عدم تحریف قرآن ، مساله نسخ در قرآن، پیدایش متشابهات در قرآن ، اعجاز قرآن و ... مطرح می باشد . ازاین جهت علوم را به صیغه جمع گفته اند که هر یک از این مسایل در چار چوب خود استقلال دارد و علمی جدا شناخته می شود و غالبا ارتباط تنگاتنگی میان این مسایل وجود ندارد . لذا میان مسایل علوم قرآنی نوعا یک نظم طبیعی بر قرار نیست تا رعایت ترتیب میان آنها ضروری گردد ، لذا هر مساله جدا از مسایل دیگر قابل بحث و بررسی است .

ضرورت بحث در علوم قرآنی از آن جهت است که تا قرآن کاملا شناخته نشود وثابت نگردد که کلام الهی است ، پی جور شدن محتوای آن موردی ندارد . برای رسیدن به نص اصلی که بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نازل شده ، باید روشن کرد که آیا تمامی قرائت ها یا برخی از آنها است که ما را به آن نص هدایت می کند ؟ همچنین درمساله نسخ ، تشخیص آیه منسوخ از ناسخ یک ضرورت اولی است . البته نسخ به معنای اعم که شامل تخصیص و تقیید نیز می باشد ، چنانکه در کلام پیشینیان نیزآمده است . همچنین است مساله متشابهات در قرآن که بدون تشخیص این جهت در آیات ، استنباط احکام و استفاده از مفاهیم عالیه قرآن به درستی ممکن نیست وهر یک از مسایل علوم قرآنی در جای خود ، نقش مهمی در بهره گیری از محتوای قرآن ایفا می کند . برخی از این مسایل ، از مبادی تصوریه و برخی از مبادی تصدیقیه به شمار می روند .

مطالعه آنلاین علوم قرآنی مرحوم علامه محمدهادی معرفت