حجتالاسلام والمسلمین سیدمحمد سلطانی، قرآنپژوه و مدرس حوزه، سوم اسفند ماه در مدرسه زمستانی شبههپژوهی با موضوع محورهای اصلی در مطالعات قرآنپژوهی، گفت: قرآن مهمترین رکن اسلام و کتاب آسمانی است و به عنوان یک سند تاریخی برای استخراج خاستگاه اسلام در غرب شناخته شده است و بیشترین مطالعات غرب هم روی این کتاب آسمانی صورت میگیرد.
وی افزود: عمده مطالعات قرآنی مستشرقان تا قبل از سده ۱۹ میلادی در کلیسا انجام میشد و علت آن هم مقابله با اسلام و پیشرفت آن بوده است ولی به تدریج توسعه بیشتری یافت و اهداف مختلفی پیدا کرد از جمله اینکه تصور کردند از فقه اللغه قرآنی میتوان برای شناخت کتاب مقدس استفاده کرد.
سلطانی بیان کرد: بعد از قرن ۱۹ انقلاب عظیمی در مطالعات قرآنی غرب رخ داد و مسافرتها و تجارتها بیشتر شد و سایر جنبههای مدرنیته سبب شد تا مطالعات ادیان و قرآن کریم محور مطالعات مستشرقان قرار بگیرد.
وی اضافه کرد: در آغاز نیمه قرن ۱۹ چند مسئله خیلی مهم بود از جمله تاثیرات عهدین بر قرآن، تاریخگذاری محتوای قرآن و اینکه آیات به چه ترتیبی نازل شده است زیرا پیبردن به ترتیب نزول آیات میتواند در بحث تکامل دین کمککننده باشد. همچنین اینکه حجم و مقدار قرآن تغییر کرده است یا خیر و چگونه جمعآوری و جرح و تعدیل شده است.
این پژوهشگر تصریح کرد: آبراهام گایگر از جمله افراد معروف در این دوران است که درباره تاثیرپذیری قرآن از یهودیت دست به تحقیق زد. داستانهای عهدین در قرآن هم کتاب دیگری است که مرتبط با این موضوع نوشته شد. در مطالعات جدیدتر و هرقدر به عصر حاضر نزدیکتر شدیم جنبههای ادبی و زیبایی و انتقال متن قرآن، بافتار تاریخی و سنتهای تفسیری و ترجمه بیشتر مورد توجه مستشرقان قرار گرفت که قبل از آن مغفول بود.
این مدرس و پژوهشگر حوزه علمیه افزود: در سال ۲۰۲۰ در آکسفورد سه مقاله مرتبط با قرآن کریم نوشته شد و کتابی را هم آقای کریمینیا نوشته است و مهمترین مطالعات قرآنی را در زبانهای اروپایی عرضه کرده است که کتابی بسیار خوب و حتی مورد استناد غربیها است.
ورود غرب به تمامی محورهای قرآنپژوهی
این پژوهشگر گفت: غربیها تقریبا در تمامی محورهای مرتبط با قرآنپژوهی ورود داشتهاند و تقریبا محوری وجود ندارد که وارد آن نشده باشند و یکی از دلایل آن حضور مسلمین در مراکز علمی اروپایی و غربی است و خیلی از کتبی که در مور قرآن در غرب نوشته میشود فصلی اختصاص به سنت تفسیری شیعی داده میشود.
سلطانی اظهار کرد: معرفی کلی قرآن از جمله کارهایی است که انجام دادهاند؛ همچنین در دایرةالمعارف و دانشنامهها، قرآن در بافتار تاریخی مورد توجه آنان بوده است، ضمن اینکه در مطالعات غربیها سعی شده جنبههایی که قرآن اثر گذاشته و اثر گرفته است مورد تحقیق قرار گیرد.
این مدرس و پژوهشگر حوزه علمیه افزود: بافتار زبانی جزیرة العرب و مواجهه قرآن با برخی زبانها از جمله سریانی، تاریخ قرآن و اینکه در مورد پیدایش قرآن نظریات مختلفی وجود دارد و اینکه آیا قرآن از زمان خود پیامبر(ص) است یا داستانهایی به عربی و سریانی بوده است که از قبل هم خوانده میشده است و بعدا قرآن شده است یا مسئله جمع و تدوین قرآن، مورد توجه مستشرقان بوده است.
وی افزود: شان نزول آیات هم خودش مورد توجه آنان بوده است، مطالعات متن قرآن و اینکه زبان اصلی آن عربی بوده یا به زبان دیگری بوده است؛ واژگان قرآن از جمله واژگان دخیل هم از دیگر موضوعات مورد توجه آنان است. تفاسیر اسلامی، بقایای مادی و نسخ خطی قرآن هم در تحقیقات آنها وجود دارد. جایگاه قرآن در بین مسلمین هم موضوع دیگر مورد تحقیق آنان است.
وورد به مطالعات تاریخگذاری
سلطانی بیان کرد: در بحث تاریخگذاری آیات و سور اولین کار مهم در اواخر قرن ۱۸ انجام شد که ویژگی آیات و سور و مراحل گسترش جامعه اسلامی مورد توجه قرار گرفته و بعدا نولدکه هم این روند را تکامل بخشید. همچنین در ۱۹۳۷ ریچاردبل یکپارچگی سورهها را نقد کرد ولی دوباره افراد دیگری ضد نظر او مطالبی بیان کردند.
سلطانی اظهار کرد: از کارهایی که مستشرقان روی آن تمرکز زیادی کردند منابع قرآن بود، آبراهام گایگردر کتابش تلاش کرده است بگوید قرآن از یهود اقتباس کرده است. گفته میشود این اثر آغاز مباحث آکادمیک در مورد قرآن کریم بوده است؛ مثلا ماجرای ابراهیم در عهدین و در قرآن وجود دارد لذا به این پرسش پرداختهاند که آیا این مباحث توسط پیامبر منتقل شده است.
وی با بیان اینکه این مباحث خیلی مورد توجه مستشرقان بوده است و از مباحث داغ در مطالعات آنان است، اظهار کرد: گایگر از این جهت متمایز است که پیامبر را یک مسیحی بدعتگذار و پیامبر دروغین معرفی نکرد و شخصیت متفاوت و رهبر دینی اصیل معرفی کرده است.
سلطانی گفت: امروزه روی منابع مسیحیت سریانی تاکید زیادی میشود یعنی متن اصلی قرآن را سریانی میدانند. ونز برو هم به مضامین قرآن کریم توجه زیادی کرده است و ایزوتسو هم تلاش کرده تبیین دقیقتر و جامعتر و مرتبط با روایات از مضامین قرآن ارائه دهد.
نقطه عطف در مطالعات نسخهشناسی قرآن
این مدرس و پژوهشگر حوزه علمیه با اشاره به مطالعات مرتبط با نسخهشناسی قرآن، افزود: سال ۲۰۱۱ نقطه عطفی در این مسئله است، مقالهای که آقایان گودرزی و صادقی(مصحف صنعا) نوشتند خیلی از نگاهها به قرآن را تغییر داد زیرا ثابت کردند که نسخه قرآن برای سال ۳۰ قمری است و بحث تحریف را زیر سؤل بردند.
وی با بیان اینکه پروژه کرپوس کرانیکوم هم در آلمان در حال انجام است و نسخ خطی قرآن را از سراسر جهان جمعآوری میکنند، تصریح کرد: محور دیگر در مطالعات غرب، تفاسیر اسلامی است؛ از زمان گلدزیهر که گرایشات تفسیری مسلمین را نوشت این موضوع خیلی مورد توجه نبود ولی جان ونز برو روی تفاسیر اسلامی متمرکز شد و امروزه هم ولید صالح در این حوزه کار میکند.
این مدرس و پژوهشگر حوزه علمیه تاکید کرد: نقش قرآن در زندگی مسلمین با روشهای جامعهشناسی و ... مورد بررسی قرار گرفته است؛ مسئله تلاوت، استفاده از قرآن در تزئینات و هنرهای اسلامی و ... موضوعاتی که مستشرقان به آن علاقه دارند.
راهنمای آزمون ارشد و دکتری رشته علوم قرآن و حدیث+مطالب آموزنده قرآنی و حدیثی+علایق شخصی