حجت الاسلام و المسلمین حسین مقدس، عضو هیئت علمی دانشکده علوم قرآنی ملایر با استناد بر تفسیر «تسنیم» آیتالله جوادی آملی به بیان نکاتی از سوره مبارکه حجرات پرداخته است که مشروح آن را در زیر میخوانیم:
تفسیر آیات ششم تا هشتم این سوره در شماره قبل بررسی شد که در این مجال به آیات نهم و دهم این سوره میپردازیم؛ «وَإِن طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا فَإِنْ بَغَتْ إِحْدَتهُمَا عَلَى الْأُخْرَىٰ فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّى تَفِيءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ فَإِن فَاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ.(۹) إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ(۱۰).»
استاد علامه جوادی آملی در این قسمت از آیات سوره حجرات با اشاره به رابطه میان مؤمنان، اختلافافکنی میان آنان را امری نادرست دانسته و معتقد است باید میان آنان اصلاح صورت گیرد وگرنه باید با مخالف برخورد جدی صورت گیرد.
با توجه به این آیه باید گفت در صورتی که میان دو دسته از مؤمنان اختلافی شکل بگیرد، جامعه ایمانی باید میان آنان سازش و صلح برقرار کنند.
از منظر آیتالله جوادی آملی مراد از اختلاف در این آیه اختلاف داخلی میان مؤمنان است؛ نه درگیری با حجت معصوم، زیرا مخالفت نظری با معصومان سبب فسق و محاربه عملی با آنها، موجب کفر میشود، از سویی باید دانست که اختلافافکنی و تفرقهاندازی در جامعه اسلامی، چه با سخن چه با عمل، جامعه را پراکنده کرده و به همگان آسیب میرساند؛ از اینرو باید عادلانه در رفع اختلاف کوشا بود و در صورت سرپیچی گروههای درگیر به سود مظلوم و ضد ظالم قیام و دست ظالمانه او را کوتاه کنند.
اعتقاد به قیامت؛ مهمترین عامل هدایت انسان
از منظر آیتالله جوادی آملی این آیه علاوه بر لزوم از بین بردن نزاع و اختلافات و برقراری صلح عادلانه در قالب رهنمودی عمومی، به رفتار عادلانه دستور میدهد و از مؤمنان میخواهد تا همیشه اهل قسط و عدل باشند، تا محبوب خدای متعال شوند. از نگاه علامه جوادی آملی با توجه به آیه فوق باید گفت اختلافافکنی و ایجاد تفرقه میان امت اسلامی، حرام است حتى سکوتی که سبب دو دستگی در جامعه شود، حرام است، همه مؤمنان وظیفه دارند با حس مسئولیتپذیری و نوعدوستی، اختلافات درونی جامعه ایمانی را حل و فصل کنند و در مورد اصلاح امور مردم دغدغه و اهتمام داشته باشند؛ نه اینکه مردم را به حال خود رها کنند، تا به سزای عملکرد نادرست خود برسند.
براساس این قسمت از آیه که می فرماید: «فَإِن بَغَت إحدهُما عَلَى الأُخرى فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّى تَفِيءَ لی امر الله» اگر کسی صدای مظلومی را بشنود و او را یاری نکند، شریک در ظلم به اوست. امام صادق(ع) از قول حضرت مسیح فرمود «اگر کسی زخمخوردهای را ببیند و برای درمان او نشتابد، شریک جرم زخمزننده است»؛ بنابراین میتوان گفت در وضعیت فعلی دنیای اسلام که دشمنان اسلام بهخصوص اسرائیل که اینگونه با مردم مسلمان غزه تجاوز و تعدی میکنند نمیتوان سکوت کرد.
از منظر صاحب تفسیر تسنیم، لزوم برقراری سازش در جامعه ایمانی بهصورت جداگانه و عمومی، در گرو رفتار عادلانه است «و اقسطوا اِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ المُقْسِطِينَ» مؤمنان باید همیشه اهل قسط باشند. مُقسط یعنی اهل قسط، که نزد خدای سبحان محبوب است، «انَّ اللهَ يُحِبُّ المقسطين.»
یکی دیگر از نکات قابل توجه در این آیه این است که بدانیم محب خدا بودن چندان هنر نیست چون همه کمالات و نیازهای آدمی را خدای رحمان تأمین میکند؛ هنر آن است که انسان کاری کند که محبوب ذات خدای متعال شود. آیتالله جوادی آملی در ادامه با اشاره به آیه «إِنَّمَا المُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ» معتقد است که هر چند ظاهر این آیه خبری است لیکن به انگیزه انشاء و امر القا شده است.
بر این اساس، قرآن کریم از مؤمنان میخواهد که حتماً برادرانه زندگی کنند و با یکدیگر، روابطی جز اخوت نداشته باشند؛ یعنی برادری، شناسنامه جامعه ایمانی است و چنین جامعهای تنها با ارتباطات برادرانه تثبیت میشود.
امیر مؤمنان امام علی(ع) در سفارشی به فرزندشان «میزان» را چنین ترسیم فرمودند: «خود را با دیگران بسنج و هر آنچه برای خود دوست داری برای دیگری نیز دوست بدار و هر آنچه برای خود نمیپسندی، برای دیگری هم نپسند. بنابراین میتوان اذعان کرد که تعالی و بهشتی شدن جامعه ایمانی، در پرتو وحدت و اتحاد و پرهیز از اختلاف و کینهتوزی است و مؤمنان در چنین جامعه متمدن و فرهنگی و حکمت محوری، پیوسته از این بهشت دنیایی بهرهمندند.
از منظر آیتالله جوادی آملی قرآن کریم گاهی از جامعه اسلامی با عنوان «برادر» یاد میکند «إِنَّمَا المُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ» و زمانی نیز بالاتر از رابطه برادری، همه افراد جامعه اسلامی را یک نفر و در حکم جان یکدیگر میداند؛ برای نمونه، امت اسلامی را یک نفس و یک نفر میشمارد که هرگز قتل و کشتار در آن انتظار نمیرود «يأَيُّهَا الَّذِينَ ءامَنوا ... لا تَقْتُلُوا أَنفُسَكُم» (نساء/ آیه ۲۹) همچنین در آیه «لا تلمزوا أَنفُسَكُم» (حجرات: ۱۱) امت اسلامی را در حکم یک نفر میداند که هرگز به خویش اهانت نمیکند و حرمت خود را نمیشکند.
براساس آیه فوق و نسبت حکم برادری به جامعه اسلامی میتوان چنین گفت: «إنما المسلمون إخوة» چنان که پیامبر اکرم(ص) پس از فتح مکه در بیانی نورانی همه مسلمانان را در مقابل بیگانگان همچون يد واحد یک دست خواندند «و المسلمون أخوة يد واحدة على من سواهم.»
بر این اساس، مؤمنان معتقد به ولایت ائمه اطهار(ع) باید برابر شیوه و سیره خود اهل بیت نبوت، با نصیحت و احتجاج و گذشت، نه از راه کینه و اختلاف و فحش و ناسزا، گمراهان و مخالفان ولایت را اصلاح و برادر و همراه خود کنند، باید توجه کرد که امر قلبی تولی و تبری نیز در حوزه مباحث اعتقادی و تردیدناپذیر علم کلام است، از اینرو نباید با استناد به آن در مقام عمل، در برابر مخالفان به اسلحه دست برد و با آنان جنگید بلکه باید با موعظه، آنان را اصلاح کرد.
قسمت پایانی آیه، موعظه و پندی است برای همه ستیزهجویان و سازشکاران و صلحطلبان که تقوای الهی را رعایت کنند تا از رحمت الهی برخوردار شوند «و اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ».
راهنمای آزمون ارشد و دکتری رشته علوم قرآن و حدیث+مطالب آموزنده قرآنی و حدیثی+علایق شخصی